Historia w sztuce

Artur Szyk, Do diabła z obroną! moje ambicje są ważniejsze Artur Szyk, Akt neutralności

Obchodzona w tym roku 70. rocznica zakończenia II wojny światowej niewątpliwie wpłynęła na pojawienie się na rynku dzieł sztuki, których motywami są osoby i wydarzenia związane z tym okresem. A tym dzieła są cenniejsze, jako dokument i pamiątka historyczna, jeśli powstały w latach 1939-1945, gdyż są one świadectwem reakcji ówczesnnych artystów na zaistniałe wydarzenia. Jest w nich sporo prawdy, w odróżnieniu od powojennych prac, które często powstawały na zamówienie propagandowe, choć tym ostatnim daleko do błazenady jakimi są aktualnie tworzone rocznicowe hepeningi przez tzw. „grupy rekonstrukcyjne”. Dla mnie, który jako pierszoklasista uciekał we wrześniu 1939 roku z Warszawy na wschód przed hitlerowskimi wojskami, a w 1944 przeżył powstanie, są wspomnieniem tamtych czasów. Zbierając materiały do czerwcowych Wędrówek znalazłem prace dwóch znanych artystów z Polski - Artura Szyka i Feliksa Topolskiego, z czasów wojny, które pojawiły się na aukcjach w USA. Pierwsza licytacja miała miejsce w Nowym Jorku 27 maja - „American & European Fine Art”, gdzie dom Auctionata (z Berlina) wystawił rysunki Szyka, druga odbędzie się w Filadelfii w domu Freeman’sa 16 czerwca - Miniatury Artura Szyka, bo był on miniaturzystą i karykaturzystą o światowej sławie, rysowane były w Londynie i w USA w latach 1939-1946, chyba dla tamtejszej prasy. W ówczesnych latach, kiedy wojna trwała w Europie, a w USA były silne tendencje do izolacjonizmu Szyk wyśmiewał te tendencje oraz „niemoc” Stanów Zjednoczonych w sprawach pomocy dla koalicji państw walczących z Hitlerem. Omówione dalej miniaturowe rysunki tuszem, o wymiarach ok. 16 x 10,5 cm, odnoszą się do konkretnych wydarzeń. Najwcześniejszy z nr. 46 „Już wylądowali na plaży”, Londyn 1939, za 2000 $, odnosi się do polskich żołnierzy którzy przybyli w roku 1939 do Wielkiej Brytanii; nr 47 „Do diabła z obroną! moje ambicje są ważniejsze”, N.Y. 1941, za 1400 $ wykpiwa postawę izolacjonistyczną wielu Amerykanów; nr 48 „Akt neutralności (marynarz)”, N.Y.  1941 za 1400 $ pokazuje niemoc marynarki wojennej USA wobec zakazu ochrony przed U-bootami konwojów statków do Wielkiej Brytanii; nr 49 „Akt neutralności”, N.Y.1941 za 1000 $ przedstawia charakterystyczną postać „Wuja Sama” patrzącego z niechęcią na europejskie zmagania; nr 50 „Hallo, Rommel”, N.Y.1943 za 2000 $ jak i następny nr 51 „Africa Corpse” z tego samego roku i w takiej samej cenie wieszczy klapę afrykańskich działań wojsk Rommla; znaczenie ostatniego rysunku z nr. 52 z 1949 roku „Easy Dollars” za 1800 $ chyba nie trzeba tłumaczyć.

Artur Szyk, Akt neutralności (marynarz)

Artur Szyk, Hallo Romel

Artur Szyk, Easy Dollars

Stowarzyszony, z filadelfijskim domem Freeman’sa od 2000 roku, londyński dom aukcyjny Lyon & Turnbull, urządza w Filadelfii, 16 czerwca, aukcję „European Art & Old Masters”. Pod niepozornym, nr. 161 kryje się pięć rysunków Feliksa Topolskiego, z czego dwie prace - z czasów wojny. W odróżnieniu od dzieł Artura Szyka, są to przedstawienia postaci i scenki obyczajowe z lat 1940, 1942 i 1946. Znaczenie niektórych jest oczywiste, inne są niewiadome. Rysunki wykonano albo ołówkiem lub tuszem, ich wymiary to ok. 24 x 19 cm, a szacunek wszystkich pięciu wynosi 1000-1500 $. Z nr. 161a będzie portret Winstona Churchilla (1940), zapewne kiedy już został premierem; 161b „Hyde Park” (1942) ukazuje odpoczywających ludzi, w słynnym londyńskim parku, nad którymi jak memento  wisi balon zaporowy obrony przeciwlotniczej; 161c to portret angielskiego filozofa „Bertranda Russela”. Kolejne rysunki 161d „Para siedzących starszych osób”, bez daty, ukazuje być może pisarza George’a Bernarda Shaw i jego żonę, a 161e to „Grupa osób” bez daty. 
 

Feliks Topolski, Winston Churchill

Feliks Topolski, Hyde Park

To tyle o historii uwiecznionej w rysunkach, a teraz przejdźmy do dnia bieżącego. W połowie czerwca wyjeżdżam na wakacje, postarałem się więc zebrać polonika z katalogów dostępnych w końcu maja i początkach czerwca, ale brak katalogów z końca miesiąca nie pozwala mi stwierdzić - czy być może będą polscy artyści współcześni na licytacjach u Phillipsa w Londynie 29. i 30.06. Także u Tajana w Paryżu 24.06. mogą być jacyś malarze z kraju.
 

Ludwik Markus, Kompozycja z twarzą, przypuszczalnie portret Picassa

Ponieważ w maju też nie wszystkie aukcje z końca miesiąca udało mi się pokazać zaczynam od licytacji z 28 maja w Nowym Jorku, gdzie wśród impresjonistów i malarzy nowoczesnych znalazłem z nr. 35 Mojżesza Kislinga „Pejzaż z Sanary” (1950, olej), sprzedany za 27.500 $ oraz dwa duże obrazy akrylowe Jana Lebensteina, z nr. 123, „Reve de Salon” (1968), sprzedany za 27.500 $ i z nr. 124 „Image contres-image” (1971) sprzedany za 50.000 $. Następnie hurtem załatwię aukcje u Sotheby’ego w czerwcu. 2.06. w Paryżu na licytacji sztuki współczesnej z nr. 16 będzie Romana Opałki „1965/1 - Detal 3923102 - 3945738” za 350.000-450.000 €. 3 czerwca na aukcji impresjonistów i nowoczesnych zostanie oferowany z nr. 19 Ludwika Markusa „Kompozycja z twarzą, przypuszczalnie portret Picassa” (1937, olej) ceniony na 80.000-120.000 €. W Nowym Jorku 10.06. odbędzie się sprzedaż „Contemporary Curated”, gdzie będą dwie prace naszych: z nr. 131 Tadeusza Kantora, bez tytułu (abstrakcja taszystowska) z 1965 roku, za 20.000-30.000 $ i z nr. 317 Piotra Uklańskiego „Liście” c-print za 12.000-18.000 $. Przejdźmy wreszcie do chronologii.
 

Dawid Landberg (Lan-Bar), Kompozycja abstrakcyjna

Zaczynamy od Paryża, gdzie 1 czerwca u Pescheteau-Badin, na aukcji „Rysunków i Obrazów...” z nr. 28 wystawiony był Wacława Zawadowskiego rysunek tuszem „Wioska z Leoto” za 400-600 €. Tego samego dnia, w Artcurial-Briest-Poulain, F.Tajan były: z nr. 54 Tadeusza Kantora „Multipart” (1970, olej, płótno, kolaż, parasol), ceniony na 12.000-15.000 € i z nr. 93 rzeźba w brązie Igora Mitoraja, „Torso Italico” (wys. 81 cm, egz. 2/8) za 30.000-40.000 €. 2 czerwca u Adera na sprzedaży sztuki nowoczesnej wystawiono 41 olejnych kompozycji abstrakcyjnych, z różnych lat, Lan-Bara (czyli Dawida Landberga, lub jak inni podają Langberga), w cenach od 100 do 400 €. Jako przykład prezentuję nr. 196 z 1980 roku za 400 €. Prawdopodobnie jest to wyprzedaż spuścizny artysty, który zmarł w 1987 roku, bo jeszcze nie spotkałem na aukcjach takiej liczby obiektów wystawionych jednorazowo do sprzedaży.

Tego dnia, w Szwecji, w domu Stockholm Auktionsverk z nr. 2205 został wystawiony obraz rodzajowy w oleju Ludwika Gędłka „Wóz mleczarza na drodze”, wyceniony na 30.000-40.000 SEK. Takiego żydowkiego mleczarza wożącego mleko do miasta ze wsi, znał pewnie malarz z Galicji, a sławę światową dla postaci zdobył przed laty film „Tewje mleczarz”.   
 

Stanisław Żukowski, Las w jesieni

Obfitość aukcji znalazłem w środę 3 czerwca. Jedną już omówiłem przy okazji Sotheby’ego, a oto pozostałe - u Bonhamsa w Londynie na licytacji sztuki rosyjskiej, była w sprzedaży z nr. 26  Wilhelma Kotarbińskiego „Kolekcja szkiców z lat 1880-1900”, techniki różne, całość została oszacowana na 10.000-12.000 GBP. Tutaj też z nr. 37 wystawiono Meli Muter „Starego człowieka z fajką” za 25.000-35.000 GBP. Natomiast na trzeciej londyńskiej sprzedaży w domu McDougalls, specjalizującym się w sztuce rosyjskiej, z nr. 32 wystawiono Wilhelma Kotarbińskiego „Wenecką gondolę” za 30.000-40.000 GBP. Obraz ten był już raz oferowany 28.11.2012, z nr. 169 i pewnie nie został sprzedany, a mimo to cena jest wysoka. Poza tym były dwa obrazy Stanisława Żukowskiego, namalowane w Polsce w 30. latach - z nr. 70 „Las w jesieni” (1933, olej), wyceniony na 20.000-30.000 GBP, który był już eksponowany 4.06.2014 z nr. 156 i z nr. 71 „Leśny  strumień” (1930, olej) za 15.000-20.000 GBP. Na odwrociu obrazu jest nalepka wystawowa z TPSP w Krakowie, z podaną ceną - 100 zł. 
 

Adam Marczukiewicz, Kobieta z filiżanką

Przenosimy się na kontynent, gdzie w Paryżu, w domu Piasa na aukcji „Rzeźba XX i XXI wieku, malarstwo, fotografia...” znalazły się trzy rzeźby z brązu pomalowanego, autorstwa Jana Lamberta-Ruckiego: z nr. 42 „Zwierzęta fantastyczne” (1925-1935, wys. 7 cm, egz. Epreuve Artiste IV/IV), wycenione na 2000-3000 €; z nr. 43 „Motyl” (1925-1935, wys. 14 cm) za 2000-3000 € i z nr. 44 „Tin Man” (ok. 1950, blacha, wys. 39 cm), za 8000-12.000 €. Na ostatniej aukcji 3.06. ,Sztuki nowoczesnej i współczesnej, w domu van Ham w Kolonii z nr. 1 był obraz Jankiela Adlera bez tytułu, a właściwie martwa natura z rybą (ok. 1927, technika mieszana, tektura), za 5000-7000 € oraz z nr. 39 Mojżesza Kislinga „Dziewczyna w niebieskiej bluzie” (1947, olej) za 20.000-30.000 €.   

4 czerwca w Middelburgu w Holandii, w domu Zeeuws Veilinhhuis znalazłem pięć obrazów z nr. 227-231 autorstwa Adama Marczukiewicza, malarza urodzonego w 1958 roku, który ukończył ASP w Krakowie w roku 1986. A oto jego prace olejne: „Siedząca naga kobieta i mężczyzna”(1992) w cenie 200-300 €; „Bosbewoners” (1993) za 500-600 €; „Kobieta z filiżanką” (1991) za 200-300 €; „Kobieta w kąpieli” (1958) za 300-500 € i „Przebierańcy” (1992) za 300-500 €.
 

Marcin Maciejowski, Panie Małyska oddaj 2 mln zł

Z Holandii do Niemiec niedaleko, a tam w Berlinie 5.06. w domu Villa Grisebach na aukcji sztuki współczesnej będziemy mieli obrazy, ustawionych już na rynku, naszych malarzy, ze średniego pokolenia. Sławomir Elsner jest autorem trzech prac olejnych: z nr. 793 „O.T. 33” (2004) w cenie wywołania 4000-6000 €; z nr. 795 „Ptak” (2007) w tej samej cenie i z nr. 798 bez tytułu 58 (2005) za 5000-7000 €. Marcina Maciejowskiego z nr. 797 będzie obraz „Panie Małyska oddaj 2 mln zł” (2003, olej) za 8000-10.000 €. Trzy oleje z nr. 800, 802, 803 - to dzieła Rafała Bujnowskiego - „Okno” (2001-2005) za 5000-7000 €; bez tytułu (2004) za 3000-4000 € i bez tytułu (2004) też w tej cenie.

Natomiast w domu Dannenberg, również 5.06. i w Berlinie zetkniemy się też z malarzami starszego pokolenia. Z nr. 3572 będzie to Jerzy Kossak, którego „Ułan na koniu” (1932, olej, tektura) kosztuje 300 €; Józefa Pankiewicza „Paryski kanał portowy”, z nr. 3597 w technice mieszanej wart jest 800 €, a olej Wincentego Wodzinowskiego, z nr. 3695, „Odpoczywająca krakowianka w lesie” oceniono jak wyżej. W tym towarzystwie znalazł się Ireneusz Walczak, urodzony w 1961 roku w Świdnicy, którego dwa obrazy symboliczne z 1997 roku wystawiono w jednakowej cenie po 400 € - z nr. 3683 „Pojednanie” i z nr. 3684 „Mury przeszłości”. Nie opuszczamy jeszcze Niemiec, ponieważ 6.06. w Mutterstadt w domu Henry’s Auktionen będą trzy obrazy Eugeniusza Z. Olszewskiego, malującego architekta zamieszkałego w Szwajcarii, o którym już pisałem. Z nr. 6357 „Concentratione” (1991, olej) za 250 €, z nr. 6361 „The point escape” (technika mieszana, kolaż), za 300 € i z nr. 6362 „Capriccio” za 250 €.
 

Czesław Mystkowski, Portret dziewczyny z Bali

U Christiego w Amsterdamie 9 czerwca będzie jeden obraz mało znanego w Polsce malarza, choć odnotowanego w Słowniku Artystów Polskich, Czesława Mystkowskiego. Urodzony w Dubnie na Wołyniu w roku 1898 zmarł w Dżakarcie w Indonezji w 1938. W tzw. międzyczasie służył w wojsku polskim, jako ochotnik od 1919 roku. Studiował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, którą ukończył w 1924 i wyjechał do Paryża na dalsze studia. Tam poślubił Jawajkę, z którą przeniósł się na Jawę. Odwiedził Polskę w 1931 i w 1934 roku, wiele czasu spędził na wyspie Bali, skąd m.in. czerpał motywy. U Christiego, wystawiono z nr. 136 „Portret dziewczyny z Bali” w cenie 2000-3000 €.

W Paryżu, u Adera na aukcji obrazów abstrakcyjnych i współczesnych 12 czerwca będą: z nr. 38. gwasz z 1962 roku  Henryka Berlewiego „Tele”(wizja) za 1200-1500 €; z nr. 114 Pinchasa Burnsteina - Maryana „Postać” (1959, olej) za 3000-4000 €; z nr. 115 Jerzego Kujawskiego „Kompozycja surrealistyczna” (olej, papier) za 5000-6000 € i tegoż z nr. 116 „Kompozycja” (ok. 1959-1962, olej, papier) za 4000-6000 €. Ostatnie dwa obrazy olejne są dziełami Mieczysława Janikowskiego. Z nr. 118 „Kompozycja abstrakcyjna” za 800-1000 € i z nr. 119 „Kompozycja abstrakcyjna” za 600-800 €.
 

Sławomir Elsner, bez tytułu 83

Kolejne aukcje odbędą się na obszarze niemieckojęzycznym. Pierwsza - „Kunst nach 1945” dnia 12 czerwca w Monachium w domu Ketterera, gdzie z nr. 425 wystawiony zostanie obraz Sławomira Elsnera bez tytułu 83, czyli widok gomółkowskiego bloku mieszkalnego z wielkiej płyty, wyceniony na 3000 €.

Następna odbędzie się w Hannoverze 13.06. w domu Kastern. Oferowany będzie obraz wileńskiego malarza starszego pokolenia Czesława Znamierowskiego (1890-1977), z nr. 97 i pod tutułem „Jezioro z łodziami na brzegu” (1943, olej) ceniony na 380-480 €. Dwa dni póżniej 15.06 w Brukseli w domu Horta wystawione zostaną złączone ze sobą, pod nr. 208, dwa obrazy z 1926 roku Mieczysława Rakowskiego, malarza zamieszkałego w Belgii w dwudziestoleciu międzywojennym. Górny to „Widok portu”, dolny „Park w Tervuren” (olej, wymiary obu po 20,5 x 25,5 cm) - cena za oba 700-900 €.

16 czerwca w Wiedniu w domu Im Kinsky pokazane zostana dwa obrazy - z nr. 218 Konstantego Szewczenki „Portret rabina” (olej, deska) za 1000-2000 € i z nr. 288 Tadeusza Rybkowskiego „Prom na rzece” (1892, akwarela) w cenie j.w.  Tego samego dnia w Brukseli w domu Vanderkindere z nr. 71 wystawiony zostanie pejzaż  Jana Peszki „Fragment portu w St.Tropez” ceniony na 200-300 €.

W Lyonie 18 czerwca w domu De Becque & Associes na aukcji „Spojrzenie na wiek XX” z nr. 17 będzie obraz Henryka Berlewiego „Martwa natura z karczochami” (1950, olej) za 2000-3000 €. Natomiast 19.06. w Artprecium w Paryżu, na aukcji sztuki nowoczesnej i współczesnej ponownie, z nr. 34 znajdzie się obraz Leopolda Kretza „Siedzący młodzieniec” (1970, olej, płyta) za 1000-1500 €. Obraz był już wystawiany w tym domu 22.10.2014 z nr. 36.  
 

Tass na Torę, Lwów, ok. 1775 r.

Przenosimy się na kontynent amerykański, gdzie w Toronto, 22.06. w domu Waddingtons odkryłem nieznaną mi artystkę polsko-kanadyjską z XX wieku - Annę (Annie) Michaluk. Ze skąpych informacji nie da się ustalić czy była emigrantką do Kanady przed czy po 1945 roku, a może dzieckiem Polaków osiadłych w Kanadzie. Uprawiała grafikę użytkową, projektowała pocztówki okolicznościowe i malowała, głównie akwarele. Z trzech oferowanych prac - dwie to martwe natury i pejzaż. Z nr. 121 i 122 są to „Martwe natury z kwiatami, książką i talerzem”, w jednakowej cenie po za 100-150 CAD; nr 123 przedstawia „Ogród kwiatowy”, za 125-175 CAD.

Chciałbym zwrócić uwagę kolekcjonerów na zupełnie odmienną w charakterze aukcję, która 23.06. odbędzie się w Paryżu w domu Pierre Berge. Wystawiona zostanie tam kolekcja judaików Isuchera ber Frydmana, w której będzie kilka ciekawych wyrobów ze srebra z terenu Polski. Prawdziwym cacuszkiem jest z nr. 14 srebrny, złocony Tass na Torę, ze Lwowa z ok. 1775 roku, z koroną przytrzymywaną przez dwa lwy - lwy takie jak w herbie miasta. Cena za to cudo wynosi 25.000-35.000 €.

Tak się złożyło, że kończę Wędrówki innym akcentem żydowskim, bo ostatnią imprezą miesiąca jest aukcja w Israelu, 27.06., w domu Tiroche i będą tam obrazy artystów z Polski. Z nr. 261 Mojżesza Kislinga „Głowa brunetki” za 18.000-25.000 $, z nr. 272 Jankiela Adlera „Kwiaty w dzbanku” (1928, olej, piasek, płótno) za 6000-9000 $, jedna z wersji motywu, który chętnie malował, i na koniec dwa obrazy Zygmunta Menkesa - z nr.  279 „Dziewczyna z wazą” (olej, tektura) za 4000-6000 $ i gwasz z nr. 280 „Para ludzi” za 1500-2000 $. I to by było na tyle.