Muzeum Zagłębia w Będzinie,zostało utworzone w 1956 roku. Otwarcie nastąpiło w przededniu sześćsetnej rocznicy uzyskania prawa miejskich przez Będzin.
Powstanie muzeum stanowiło zwieńczenie starań osób skupionych w powołanym w 1918 roku Towarzystwie Opieki nad Górą Zamkową, Późniejszym Towarzystwie Muzeum Zagłębia Dąbrowskiego w Będzinie i w utworzonym w 1945 roku Miejskim Społecznym Komitecie Odbudowy Zamku.
nicjatywa odbudowy obiektu spotkała się z ogromną przychylnością Zagłębiaków, oprócz pieniędzy ofiarowano także bardzo potrzebne materiały budowlane, robociznę, cenne pamiątki rodzinne i historyczne, które stanowią do dziś ozdobę zbiorów Muzeum, a członkowie Będzińskiej Rady Narodowej w maju i czerwcu 1948 roku zrzekli się nawet sporej części swojego wynagrodzenia na rzecz odbudowy zamku.
Celem popularyzacji tej idei wydano również okolicznościowy znaczek i karty pocztowe z jego wizerunkiem.
Projekty odbudowy zamku opracowywali m. in. A. Szyszko-Bohusz, prof. Bohdan Querquin, inż. Z. Stępiński, ostateczny projekt wykonał inż. Zygmunt Gawlik, prace przy odbudowie rozpoczęto w 1952 roku. Była to pierwsza muzealna placówka naukowo - badawcza na terenia Zagłębia Dąbrowskiego.
Dobrze rozwijające się Muzeum uzyskało szybko akceptację Ministerstwa Kultury i Sztuki i od 01.01.1957 roku zostało włączone do ogólnopolskiej sieci muzeów.
Ponad 45 - cio letnią historię Muzeum można podzielić na dwa etapy: pierwszy w latach 1945 - 1983 gdy Muzeum mieściło się tylko w Zamku oraz drugi - kiedy Muzeum Zagłebia w Będzinie zajmuje dwa obiekty zabytkowe - XIV - wieczny Zamek i XVIII wieczny Zespół Pałacowo - Parkowy rodziny Mieroszewskich w Będzinie - Gzichowie. Pierwszy okres charakteryzował się dużą ilością prac remontowo - adaptacyjnych i gromadzeniem eksponatów, drugi intensywniejszą działalnością edukacyjną, wydawniczą i wystawienniczą. Obie budowle wpisane są do rejestru obiektów zabytkowych prawnie chronionych.
Praca merytoryczna Muzeum skupiona jest w kilku ważnych działach: Archeologii, Historii, Historii Sztuki, Etnografii, Broni i Uzbrojenia, Upowszechniania, Plastyczno - Technicznym. Początek dzisiejszym zbiorom dały zabytki archeologiczne, pochodzące z prowadzonych badań na terenie Zagłębia.

ZAMEK, ul. Zamkowa 1 tel. (032) 267 47 31
Zamek będziński położony na wysokiej skarpie na lewym brzegu Czarnej Przemszy stanowi przykład budownictwa obronnego z połowy XIV w. Był ważnym ogniwem systemu obronnego zachodniej granicy Polski przed najazdami od strony Śląska i Czech. Czuwał również nad bezpieczeństwem wodnych i lądowych dróg handlowych, m. in. traktu handlowego ze Śląska do Krakowa. Zamek odnotowany jest w dokumentach od 1349 roku, kiedy to wymieniono Wiernka - burgrabiego będzińskiego. Wspominają o nim również Jan z Czarnolasu i Jan Długosz w spisie warownych budowli wzniesionych przez Kazimierza Wielkiego.
Zamek i przylegająca do niego osada targowa, która w 1358 r. otrzymuje prawa miejskie były świadkiem wielu ważnych wydarzeń historycznych. W 1364 r. gościł tu Karol IV cesarz niemiecki i król czeski. W 1434 r. na zamku zawarto ugodę pomiędzy panami śląskimi i małopolskimi w sprawie zwalczania przygranicznych rabusiów a w 1588 zostały tu zawarte "Pakty będzińsko - bytomskie" zobowiązujące Maksymiliana Habsburga do zrzeczenia się pretensji do tronu Polskiego.
W murach zamkowych gościli królowie polscy - w 1574 r. Henryk Walezy, w 1683 Jan III Sobieski, w drodze pod Wiedeń, w 1696 August II Sas a w poł. XIX w. Stanisław August Poniatowski.
XIV - wieczny zamek postawiono na reliktach wczesnośredniowiecznego grodu z IX - XIII wieku. W połowie XIV w., wzniesiono wieżę czworoboczną, do której nieco później dobudowano budynek mieszkalny. Zespół budowli otoczony został dwoma obwodami murów kamiennych rozdzielonych międzymurzem. Do zamku górnego od zachodu przylegało podzamcze, otoczone dodatkowym murem z czworoboczną basztą i wieżą bramną, które były sprzężone z murami miejskimi.
W 1616 r. spaliła się część miasta wraz z zamkiem, który odbudowano, dostosowujac go wtedy do celów bardziej rezydencjalnych niż obronnych. Czterdzieści lat później w czasie najazdu szwedzkiego znowu zostaje zniszczony i przez cały XVIII w. budowla pozostaje w ruinie. Romantyczną neogotycką restaurację zamku przeprowadzono w 1834 r. Hr. Edward Raczyński z ramienia Banku Polskiego powierza odbudowę zamku Franciszkowi Marii Lanci. Do surowej, gotyckiej bryły wprowadzono elementy pseudogotyckiej architektury - kreneaże na murach i wieżach, ceglane obramowania okien, ślepe mahikuły. W obiekcie miała zostać ulokowana Szkoła Akademiczno - Górnicza. Po odbudowie zaniechano jednak tego projektu. Opuszczony przez użytkowników znów popadł w ruinę. Pierwsze próby odbudowy podjęto już po I wojnie światowej. Ostatecznie zamek odbudowano i od 1956 roku przekazano na siedzibę Muzeum Zagłębia w Będzinie.
Co roku odbywają się Strzelania Zamkowe z Broni Czarnoprochowej i Pneumatycznej przy współudziale Bractwa Kurkowego Grodu Bytomskiego (ostatnia niedziela września); konkursy i spotkania plenerowe: turnieje rycerskie z okazji Dni Będzina (maj - czerwiec). Przy zamku działa I Chorągiew Czarnego Rycerza Kasztelani Będzińskiej.

PAŁAC, ul. Świerczewskiego 15, tel. (0-32) 267 44 61
Barokowo klasycystyczny pałac w Będzinie - Gzichowie, wzniesiony w 1702 roku jako symbol pozycji i rangi rodu Mieroszewskich w Księstwie Siewierskim, jest typową XVIII - wieczną siedzibą szlachecką wzorowaną na pałacach francuskich.
Budowniczym pałacu był Kazimierz Mieroszewski - tytularny chorąży ks. Siewierskiego i podstoli biecki. Rodzina Mieroszewskich była jednym z potężniejszych rodów pogranicza małopolsko - śląskiego (dawne Księstwo Siewierskie). W swoich rękach skupili olbrzymie dobra po obu stronach Brynicy. Do dziś zachowały się cztery ich dwory i pałace: w Mysłowicach (ordynacja), Siemianowicach, Zagórzu i najokazalszy w Gzichowie. Klucz gzichowski składał się z szeregu osad i wsi, stanowiących dziś dzielnice Będzina i Sosnowca (m. in. Brzozowica, Zielona, Ostra Górka, Pole, Pogoń). Jest to późnobarokowy, jednopiętrowy pałac, z mansardowym dachem, dwutraktowy, posiadający amfiladowy układ pokoi.
Reprezentacyjny salon na piętrze wyróżnia się bogatą polichromią o charakterze iluzjonistycznym, powstałą zapewne z końcem XVIII w. Malowidła odkryte w latach 1978 - 82 przez konserwatorów Ryszarda Krzemińskiego i Jana Gałaszka przedstawiają wielkich wodzów antycznych: Scypiona Afrykańskiego, Hannibala, Pompejusza i Fabiusza Kunktatora, umieszczonych w iluzjonistycznych niszach. Ważnym elementem dekoracyjnym sali są lustra między oknami i drzwiami balkonowymi oraz nad kominkiem, o czym świadczą wmalowane ozdobne ramy. Pełną konserwację przeprowadzoną pod kierunkiem konserwatora Renaty Dubiel - Białas wykonano w latach 1997 - 1998.
Polichromia zachowała się także w skrzydle południowym, a jej zabezpieczenia dokonała w 1959 roku także konserwator Renata Dubiel. Przedstawia sceny polowań rozgrywające się w romantycznym pejzażu, w który wkomponowano zamek będziński, pałac gzichowski, kościół na Górze Dorotce oraz siedzibę rodową w Polipiu - Preczowie. Czas powstania tych malowideł to połowa XVIII w.
W salonach po stronie zachodniej odkryto sceny rycerskich pojedynków i medaliony portretowe. W marcu 1994 r. artysta Jan Gałaszek zakończył konserwację sali z medalionami. Prace zabezpieczająco- konserwatorskie przy polichromii Salonu Turniejowego wykonano w latach 1999 i 2000. Malowidła w Pałacu gzichowskim są przykładem najstarszej tego typu polichromii, zachowanej w budowli świeckiej na terenie województwa.
Prace zabezpieczająco - konserwatorskie przy portalu, 4 - ch kolumnach i elewacji Pałacu przeprowadzono w 2002 roku, roku jubileuszowym 300 - tnej rocznicy powstania obiektu.
Oprócz wnętrz zachowało się otoczenie pałacu: od strony wschodniej rozległy podjazd prowadzący do głównego wejścia, a od zachodu - park z kamiennymi rzeźbami Bachusa i Flory, o dużej wartości artystycznej, wykonane prawdopodobnie przez Jerzego Leonarda Webera w 1718 r. (data umieszczona na bukłaku Bachusa).
W parku rosły ciekawe okazy drzew - platany, tulipanowce, orzechowce, amerykańska sosna i inne. Wiele z nich uległo zniszczeniu w czasie huraganu w 1926 i 2001 roku. Za parkiem znajdował się ogród warzywnik, który zlikwidowano w związku z budową osiedla "Zamkowe". Prace rewaloryzacyjne w zabytkowym parku rozpoczęte w 1999 r. trwają do dnia dzisiejszego...
Dziedziniec przed pałacem otaczają rozbudowane na przełomie XVIII i XIX w. oficyny dworskie i zabudowania gospodarcze. Budowle te tworzą układ architektoniczny, dający obraz XVIII - wiecznego założenia parkowo - pałacowego.
Pałac Mieroszewskich, od momentu powstania, pełnił rolę siedziby rodowej: po Mieroszewskich przejęli go Siemieńscy, Mycielscy a następnie von Kramstowie.
Od 1890 do 1939 r. był własnością Towarzystwa Kopalń i Hut Sosnowieckich. W tym okresie zaadaptowano go na biura oraz mieszkania dla osób zajmujących się administracją dóbr i lasów Towarzystwa.
Po I wojnie założono oświetlenie elektryczne, kanalizację, wybudowano piece kaflowe, m. in. na parterze znajdował się ozdobny piec z polskimi orłami na zwieńczeniu i narożach.
W czasie II wojny pałac zajęła firma Sosnowitzer Bergwerks und Hutten A. G., w 1945 r. przejęła Spółdzielnia Rolnicza, która gospodarowała w nim do lat 50.
W związku z przygotowaniami do uroczystości 600 - lecia Będzina pałac poddano częściowej konserwacji, m. in. została odkryta i zakonserwowana polichromia w południowym salonie narożnikowym oraz ustawiono, przeniesiony z wyburzonej kamienicy przy ul. Kołłątaja, ozdobny piec z kominkiem.
Po renowacji w 1958 r. obiekt przeznaczony został na Dom Kultury Dzieci i Młodzieży. Rolę te pełnił do lat 70.
Dyrekcja Muzeum w Będzinie wspólnie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków od połowy lat 60 czyniła starania o zmianę jego funkcji i rozpoczęcie kompleksowej konserwacji całego zespołu pałacowo - parkowego.
W marcu 1982 roku po latach starań i prac prowadzonych przez Pracownie Konserwacji Zabytków w Krakowie, Muzeum Zagłębia w Będzinie zaprezentowało przybyłym na otwarcie pałacu stylowe XVIII i XIX - wieczne wnętrza.
Wystroju XVIII - wiecznych wnętrz dopełniają kominki, stylowe meble, wyroby rzemiosła artystycznego oraz kolekcja malarstwa portretowego i pejzażowego z XVIII - XIX w.
We wnętrzach pałacowych eksponowane są również prace artystów zagłębiowskich (m. in. S. Cyglera) oraz zbiory archeologiczne, etnograficzne i historyczne. Zabytki archeologiczne obejmują okres od epoki kamiennej do średniowiecza. Do najcenniejszych pamiątek historycznych należy XV - wieczny hymn ku czci św. Katarzyny oraz XVII - wieczne dokumenty cechowe. Zaprezentowano też wnętrze pomieszczenia mieszkalnego z początku XX w.