Muzeum Żup Krakowskich jest jednym z największych muzeów górniczych w Europie. Posiada dwie ekspozycje stałe: podziemną, zlokalizowaną na III poziomie zabytkowej kopalni soli w Wieliczce, na głębokości 135 m pod ziemią, wpisanej w 1978 roku na pierwszą Międzynarodową Listę Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO, uznanej w 1994 roku przez Prezydenta Rzeczypospolitej za Pomnik Historii; na powierzchni w średniowiecznym Zamku Żupnym stanowiącym od końca XIII w. do 1945 roku siedzibę zarządu saliny, odrestaurowanym w latach 1976-1996 z przeznaczeniem dla potrzeb muzeum, jako spadkobiercy historycznych tradycji kopalń wielicko-bocheńskich. Muzeum zapoczątkowało działalność w 1951 roku z inicjatywy artysty malarza, profesora Alfonsa Długosza.
Zbiory stanowią obecnie największy zespół zabytkowy związany z dziejami górnictwa solnego w Europie. Do najciekawszych należą: okazy fauny i flory mioceńskiej, relikty najstarszych w Europie urządzeń solankowych z okresu środkowego neolitu odkryte w okolicach Wieliczki, unikatowa kolekcja kieratów konnych z XVII-XVIII w. oraz dawne urządzenia do transportu poziomego i pochylnianego, wyroby rzemiosła artystycznego i dzieła sztuki, w tym Róg Bractwa Kopaczy z 1534 r., górnicza broń paradna, obrazy olejne m.in. J. Matejki związane tematycznie z kopalnią wielicką, zbiór grafiki, kolekcja solniczek, obrazy i rzeźby sakralne pochodzące z dawnych kaplic kopalnianych, mapy górnicze i powierzchniowe, w tym najstarsze plany miasta i trzech poziomów kopalni wielickiej wykonane w latach 1631-1638 przez geometrę szwedzkiego Marcina Germana, archiwalia - oryginalne dokumenty królewskie i unikatowe materiały rękopiśmienne od XV w. do czasów współczesnych, akta salinarne oraz zbiór fotografii.