Muzeum mieści się w gmachu wzniesionym w latach 1883-1886 wg projektu K. F. Endella w stylu neorenesansu niderlandzkiego, który do 1939 roku był siedzibą Rejencji Śląskiej. Powstało w 1946 roku jako Muzeum Państwowe, w 1950 uzyskało nazwę Muzeum Śląskiego, co określiło profil jego działania; w 1970 r. zostało podniesione do rangi Muzeum Narodowego.
Na zbiory muzeum składają się, ocalałe po 1945 r. zasoby muzeów i pałaców niemieckich, przekazy części zbiorów polskich ze Lwowa i Kijowa oraz powojenne nabytki. W wyodrębnionych: Galerii Sztuki XII-XV w., Galerii Sztuki XVI-XIX w., oraz Galerii Rzemiosł Artystycznych i Kultury Technicznej do XIX w., muzeum gromadzi następujące kolekcje: zbiory śląskiej rzeźby kamiennej XII-XV w. sakralnej, architektonicznej, nagrobnej i ołtarzowej, m.in. sarkofag Henryka IV i tympanon z XII w.; zbiory śląskiej sztuki średniowiecznej, m.in. rzeźby z kręgu Madonn na Lwach z XIV w.; zbiory malarstwa polskiego i europejskiego, m.in. epitafia renesansowe, kolekcja barokowych portretów sarmackich XVII-XVIII w., zespół obrazów M. Willmanna, kolekcja prac malarzy lwowskich, malarze niemieccy XIX w.; zbiory grafiki i rysunku, m.in. pełna kolekcja grafiki lwowskiej, zbiór ikonografii Śląska, grafika flamandzka XVII w. i niemiecka XIX/XX w.; zbiory rzeźby, m.in. kolekcja śląskiej rzeźby barokowej; rzemiosło artystyczne, m.in. kolekcje szkieł antycznych, szkieł śląskich XIX w. oraz cyny śląskiej; zbiory kultury materialnej np. śląskie utensylia cechowe; zbiory numizmatyczno-sfragistyczne, m.in. monety śląskie. W muzeum obszernie reprezentowana jest polska sztuka współczesna - najważniejsze zjawiska w plastyce od pierwszej dekady XX w. do końca lat 90., a więc najciekawsze dokonania twórców awangardowych kontynuujących nurt zapoczątkowany przez ekspresjonizm, czy nadrealizm, zwolenników formizmu, konstruktywizmu, abstrakcji strukturalnej i geometrycznej, m.in. prace Tadeusza Makowskiego - polskiego kubisty, Stanisława Ignacego Witkiewicza - jednego z najoryginalniejszych i najwszechstronniejszych twórców w kulturze polskiej, Leona Chwistka - czołowego teoretyka Formistów, Henryka Stażewskiego - współzałożyciela najznaczniejszych, międzywojennych ugrupowań artystycznych: BLOK, PRAESENS, A.R., Marka Włodarskiego - przedstawiciela nadrealizmu, uczestnika lwowskiej grupy ARTES; prace artystów związanych z École de Paris - Zygmunta Menkesa, Rajmunda Kanelby, Eugeniusza Zaka; prace wybitnych reprezentantów GRUPY KRAKOWSKIEJ - Tadeusza Brzozowskiego, Marii Jaremy, Kazimierza Mikulskiego, Jonasza Sterna; dzieła kolorystów - Jana Cybisa, Eugeniusza Gepperta, Artura Nacht-Samborskiego, Piotra Potworowskiego; unikatowe w skali kraju kolekcje dzieł Magdaleny Abakanowicz i Jana Lebensteina a także artystów tworzących happening, performance, environement - Józefa Szajny, Jerzego Beresia czy Władysława Hasiora. Ważnym elementem jest także przegląd trendów w sztuce najnowszej lat ostatnich XX w. - prace m.in. Edwarda Dwurnika, Jerzego Kaliny, Jaromira Aleksiuna, Eugeniusza Geta-Stankiewicza. Godne uwagi są także zbiory szkła i ceramiki m.in. twórców okresu międzywojennego - Stanisława Jagmina i Konstantego Laszczki oraz artystów związanych z warszawską spółdzielnią plastyków "Ład" a także projektantów szkła artystycznego, m.in. Zbigniewa Horbowego i kompozycje prekursora form rzeźbiarskich w polskim szkle - Albina Tomaszewskiego.