styczeń 2014

Alfred Stieglitz i Georgia O’Keeffe, jedna z najsłynniejszych par w dziejach historii sztuki, jak mało kto pragnęli artystycznej potęgi swego kraju, Ameryki. Tworzyli bezkompromisowo, szukając najbardziej nowatorskich rozwiązań. Tak jak europejscy awangardziści wierzyli, że nowoczesna sztuka potrzebuje nowoczesnego życia, dalekiego od społecznych konwenansów, które ich zdaniem hamowały ludzką kreatywność. Byli zdecydowani wyprzedzić osiągnięcia twórców ze Starego Kontynentu, oferując prace ciekawsze i odważniejsze, formalnie odmienne, wznoszące się na radykalniejszych postawach artystycznych. W uprawianą sztukę wmieszali więc, jak nikt inny wcześniej, własną prywatność, mającą czynić ich działania bardziej autentycznymi, nie tracąc przy tym świadomości, że zapewniają sobie popularność nie tylko pośród fascynatów artystycznych eksperymentów, ale również pośród szerokiej publiczności. Ich losy splotły się ze sobą pierwszego stycznia 1916 roku. On był wówczas uznanym fotografem, niestrudzenie poszukującym niebanalnych tematów i kadrów, piktorialistą, starającym się tworzyć zdjęcia kompozycyjnie naśladujące klasyczne malarstwo. Był też założycielem pierwszego w USA towarzystwa fotografii artystycznej, właścicielem kilku nowojorskich galerii i wydawcą wpływowych pism o sztuce. Organizowane przez niego wystawy oraz głoszone w gazetach opinie oddziaływały na amerykański świat sztuki, w którym uchodził za ojca krajowego modernizmu. Jego największym marzeniem było uczynienie z Nowego Jorku kulturalnego centrum świata. O’Keeffe była początkującą malarką, która po odebraniu gruntownego wykształcenia artystycznego utrzymywała się z nauczania dzieci plastyki. Jej marzeniem było jednak malowanie i przemawianie do widzów w języku sztuki. Tworzyła nietypowe jak na owe czasy abstrakcje.

Foto: Georgia O’Keeffe, „Evening Star, No. III”, 1917, watercolor on paper mounted on board, 22,7 x 30,4 cm, The Museum of Modern Art, New York, Mr and Mrs Donald B. Straus Fund., © 2012 The Georgia O’Keeffe Foundation / Artists Rights Society (ARS), New York, Digital Image © The Museum of Modern Art, New York, Digital Imaging Studio, fot. materiały prasowe MoMA

Przemoc i cnota to tytuł wystawy odbywającej się w Art Institute of Chicago, w ramach której eksponowany jest obraz Artemisii Gentileschi przedstawiający Judytę ścinającą głowę Holofernesa. Artystka, podejmując po raz kolejny (ok. roku 1620) temat zaczerpnięty z Księgi Judyty, wybrała kulminacyjny moment historii odważnej wdowy, która finalizuje niebezpieczną misję w obozie wroga swojego ludu. Jednak kiedy patrzę na obraz Gentileschi, już prawie nie widzę tej dzielnej bohaterki (skądinąd jednej z moich ulubionych starotestamentowych postaci) i prawie nie pamiętam jej heroicznego czynu. Dlaczego? Istnieją w piśmiennictwie historyczno-artystycznym takie interpretacje obrazów, które raz na zawsze sklejają się z danym dziełem sztuki i nie sposób wyrzucić ich z głowy.

Foto: Artemisia Gentileschi, „Judith Slaying Holofernes”, ok. 1620, olej na płótnie, Galleria degli Uffizi, Florencja, fot. materiały prasowe Art Institute of Chicago

Czym dla Ciebie jest „wolność artystyczna”? Czy myślisz, że w sztuce są granice?
Dla mnie wolność artystyczna jest obszarem, w którym porusza się artysta. Obszarem nieskończonych możliwości. W sztuce nie ma granic, a artysta może wszystko. Jest to ogólne stwierdzenie, ale właśnie o to chodzi.
Dlaczego wybrałeś taką, a nie inną formę ekspresji?
Przeważnie w swoich pracach skupiam się na tym, aby najpierw widzialne były abstrakcyjne cechy malowidła, a następnie, poprzez nie - przedstawiające. Kolejność ta jest dla mnie bardzo ważna, stanowi bowiem, moim zdaniem, istotę malarstwa w ogóle. Pracuję za pomocą szablonu, który tworzę na podstawie wcześniej wybranych zdjęć. Swoją potrzebę ryzykownej bardzo pracy z szablonem uzasadniam chęcią przekształcenia go w wartość artystyczną. Dla mnie szablon nie istnieje sam dla siebie, a użyty w sztuce - wiem to - może być niebezpieczny, ponieważ neutralizuje aspiracje autora, bezwzględnie wszystko sprowadza do schematu. Kiedy sięgam po szablon, zawsze zakładam, że zbuduję jego współzależność z innymi stanami rzeczy na płótnie i że w rozpaczliwych zmaganiach z nim wygram oraz stworzę całość, którą władam ja.

Foto: Bartosz Czarnecki, „Możliwości struktury 3”, olej na płótnie, 150 x 150 cm, 2013, fot. dzięki uprzejmości artysty

Co oznacza dla Ciebie bycie polskim artystą?
Co oznacza bycie artystą? To trudne pytanie. Ale polskim artystą, to już w ogóle. Myślę, że znaczy to samo, co bycie artystą z podkreśleniem naszej autonomii kulturowej. Może dobrym tropem będą tutaj słowa wielkiego polskiego malarza, który mawiał, że: ,,sztuki od miłości do ojczyzny oddzielać nie wolno”.
Czym dla Ciebie jest „wolność artystyczna”? Czy myślisz, że w sztuce są granice?
Einstein powiedział, że tylko wszechświat i ludzka głupota nie mają granic, z tym, że co do pierwszego może się mylić. Wolność artystyczna, owszem, z poszanowaniem czyjejś godności czy uczuć religijnych. Jak powszechnie wiadomo, wolność kończy się tam, gdzie zaczyna się czyjaś krzywda.

Foto: Łukasz Gierlak, z cyklu „Zbliżenie”, 100 x 70 cm, akryl, pigment, 2013, fot. dzięki uprzejmości artysty

W styczniowym „Arteonie” ponadto: o twórczości Evy Hesse (wystawa w Hamburger Kunsthalle) pisze Wojciech Delikta, prezentacje malarstwa Włodzimierza Jana Zakrzewskiego w warszawskiej Galerii Le Guern komentuje Zofia Jabłonowska-Ratajska. W ramach serii przybliżającej techniki artystyczne Milena Maćkowiak i Agata Ruszkowska rozmawiają o litografii z młodą graficzką Joanną Walczykowską, a kolekcję Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej Elektrownia w Radomiu ocenia Eulalia Domanowska. Karolina Staszak wraca do pokazywanej na wystawie Polish Polish British British pracy Jacka Markiewicza i komentuje opublikowane na jej temat teksty krytyków sztuki, natomiast werdyktowi jury tegorocznej „Bielskiej Jesieni” krytycznie przygląda się Krzysztof Jurecki.
W najnowszym „Arteonie” także - jak zawsze - komentarze, recenzje książkowe, aktualia i inne stałe rubryki.

Okładka: Georgia O’Keeffe, „Evening Star, No. III”, fragment, 1917, watercolor on paper mounted on board, 22,7 x 30,4 cm, The Museum of Modern Art, New York, Mr and Mrs Donald B. Straus Fund., © 2012 The Georgia O’Keeffe Foundation / Artists Rights Society (ARS), New York, Digital Image © The Museum of Modern Art, New York, Digital Imaging Studio, materiały prasowe MoMA