luty 2014

W ostatnich latach doczekaliśmy się w Polsce wzmożonego zainteresowania współczesną (w szerokim rozumieniu) architekturą naszego kraju. Początkowo uwagę skupiła na sobie przede wszystkim twórczość międzywojenna, szczególnie ta wyrosła pod skrzydłami modernizmu. Stosunkowo niedawno odkryto także architekturę lat 1945-1989, nie tylko w jej postępowych, modernistycznych przejawach. Upływające w tym roku 25 lat od przełomowej daty 1989 z pewnością pobudzi do szerokich refleksji nad architektonicznym dorobkiem także i mijającego ćwierćwiecza. Tekst niniejszy nie może, z racji niewielkiej objętości, rościć sobie praw do podsumowania tegoż dorobku, może być tylko próbą poruszenia niektórych z istniejących problemów. Przy czym najbardziej interesować będzie mnie w nim to, z czym przeciętnie spotkać może się każdy, gdyż w głębokim moim przekonaniu, to właśnie owa przeciętna stanowi o obrazie całości.

Foto: Projekt wieżowca Baltic Tower w Poznaniu, MVRDV + Ultra Architekci / Poznań, fot. materiały prasowe

Twórczość jedynie garstki artystów potrafiła być punktem odniesienia dla tak wielu malarzy, jak to było w wypadku Piera della Francesci. Cztery religijne obrazy tego XV-wiecznego mistrza z Borgo San Sepolcro eksponowane od 14 stycznia w nowojorskim Metropolitan Museum of Art oddają to, co mogło ekscytować w jego pracach zarówno ekspresjonistę Maksa Beckmanna, surrealistę Maksa Ernsta, abstrakcjonistę Philipa Gustona, jak i Giorgia de Chirico czy artystę „nowej rzeczowości” Kaya Heinricha Nebla. Warto tym samym zapytać, co w tych dziełach jest tak zaskakującego.
Della Francesca pozornie sprawia wrażenie typowego artysty włoskiego renesansu. Buduje obrazy w oparciu o sumiennie wykreśloną perspektywę, formalnie kształtowaną dojrzalej niż u Masaccia, a jednocześnie nie pozwala jej dominować nad całą kompozycją, jak zdarza się u Uccella. Również religijność prac osiąga pewną równowagę - nie jest ani nachalna, ani sugerująca zwątpienie pod wpływem świeckiej filozofii humanizmu. Malarz skupiał się przede wszystkim na samej istocie sztuki religijnej, eksploatując - jak w Świętym Hieronimie z donatorem - wyjątkowość uobecniania się dawnych świętych we współczesnym mu świecie. Korzystając z klarownych malarskich rozwiązań, niezwykle naturalnie zanurzył tłumacza Wulgaty w rzeczywistość XV stulecia, podobnie jak osadził Maryję we wnętrzu toskańskiego pałacu w Madonnie Senigallii. W obydwu obrazach widza frapuje jednak to, że dzieła sprawiają wrażenie - mimo ich dewocjonalnego charakteru - jakby nieprzystosowanych do ich dynamicznego, wnikliwego oglądu.

Foto: Piero della Francesca, „Madonna and Child with Two Angels”, ca. 1464-1474 (?), tempera and oil on wood (walnut), 62,7 cm x 52,8 cm, Galleria Nazionale delle Marche, Palazzo Ducale, Urbino, materiały prasowe Metropolitan Museum of Art

Zarówno pod względem liczby zakupionych obrazów, jak i zwartej oraz przemyślanej koncepcji kolekcjonerskiej, wyróżniał się na przełomie XIX i XX wieku Edward Aleksander hr. Raczyński. Jego kolekcja jest wyjątkowym na skalę polską połączeniem zbioru współczesnego malarstwa polskiego i europejskiego. W podpoznańskim Rogalinie, w specjalnie wybudowanym dla kolekcji budynku Galerii znalazło się 279 dzieł artystów polskich okresu modernizmu oraz obrazy francuskie w liczbie 124 dzieł, ponadto 22 obrazy niemieckie, po kilka przykładów sztuki belgijskiej, włoskiej, szwajcarskiej, hiszpańskiej, norweskiej, holenderskiej i innej. Ten imponujący zbiór idealnie odzwierciedla tendencje w polskim kolekcjonerstwie przełomu wieków, ale również stanowi istotny przyczynek do kolekcjonerstwa europejskiego w tym okresie. Na gruncie polskim Raczyński dokonywał podobnych zakupów co inni zbieracze, choć wyróżniała go na ich tle istotna liczba prac Jacka Malczewskiego (w tym Melancholia i Błędne koło) oraz konsekwentne poszukiwania płócien wszystkich najważniejszych malarzy przełomu wieków (Leona Wyczółkowskiego, Olgi Boznańskiej, Stanisława Wyspiańskiego, Wojciecha Weissa, Juliana Fałata, Teodora Axentowicza). Najistotniejsze jednak było to, że Raczyński próbował w swojej Galerii skonfrontować malarstwo polskie z dziełami europejskich artystów.

Foto: Jacek Malczewski, „Portret Edwarda Raczyńskiego”, 1903, w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu (obecnie wystawa kolekcji rogalińskiej w Pałacu Prezydenckim w Warszawie)

Ponadto w najnowszym „Arteonie” wystawę Wiedeń Berlin. Sztuka dwóch metropolii. Od Schielego do Grosza recenzuje Wojciech Delikta, Kolekcji Złotego Grona w zielonogórskim Muzeum Ziemi Lubuskiej przygląda się Marek Maksymczak, a o artystycznej postawie zwykłego niezwykłego malarza Nachta-Samborskiego pisze na marginesie wystawy w Muzeum Sopotu Karolina Staszak. W lutowym „Arteonie” ponadto prace młodego fotografa Piotra Kosińskiego prezentuje Krzysztof Jurecki, drugiemu życiu dizajnu z czasów PRL przygląda się dziale „Zaprojektowane” Wojciech Delikta, który również, w „Czytaniu sztuki”, interpretuje onyksową rzeźbę Barry’ego X Balla. W lutowym „Arteonie” także - jak zawsze - komentarze, recenzje książkowe, aktualia i inne stałe rubryki.

Okładka: René Magritte, „Ceci est un morceau de fromage”, 1936 / vers 1963-1964, Huile sur Masonite, cadre de bois doré sur chevalet en miniature, plateau à fromage et cloche en verre - h: 30,5 cm, Collection particulière, Londres, © Adagp, Paris 2013, fot. materiały prasowe Centre Pompidou