Yves Klein w paryskim Centrum Pompidou

Na początku października tego roku Centrum Pompidou po raz pierwszy w swojej prawie trzydziestoletniej historii zorganizowało drugą z kolei wystawę retrospektywną poświęconą jednemu artyście. Zaszczytu tego „dostąpił” Yves Klein - artysta, z którym życie „obeszło się” w sposób okrutny – i który pośmiertnie jednoznacznie kwalifikowany jest jako jeden z najważniejszych artystów XX wieku. Pierwsza, przedstawiająca 111 dzieł retrospektywa odbyła się w roku 1983 roku, a paryski pokaz poprzedzony był reprezentacją dzieła Kleina w trzech miastach Stanów Zjednoczonych: Houston, Chicago i Nowym Jorku. Tegoroczna wystawa zorganizowana została w najbardziej reprezentacyjnej przestrzeni wystawowej paryskiego centrum kultury: w Galerie 1, znajdującej się na szóstym, ostatnim piętrze budynku na powierzchni 2200 metrów kwadratowych. Wystawa po zakończeniu trafi do Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig w Wiedniu, gdzie będzie otwarta dla publiczności w dniach od 9 marca do 3 czerwca 2007 roku.

Pokaz zgromadził około 120 obrazów i rzeźb, ponad 40 rysunków i manuskryptów oraz większość znanych filmów i fotografii – cały ten bogaty zestaw umożliwia z całą pewnością w miarę wszechstronne zapoznanie się z twórczością artysty jak również poznanie jego poglądów (taśmy magnetofonowe z nagranym głosem artysty wraz ze słynną konferencją z roku 1959 zorganizowaną na Sorbonie). 

Wystawa ma starannie przygotowaną scenografię pozwalającą na swobodne poruszanie się i „delektowanie” dzieł wystawionych wokół koncepcji „trzech kolorów”: błękitu, złota i różu oraz podkreślającej znaczenie trzech elementów w twórczości artysty, czyli: ciała, koloru oraz niematerialności. Te trzy elementy stanowią zresztą podtytuł wystawy. Dla ułatwienia zrozumienia teorii artysty i jego głównych punktów zainteresowania przygotowano pełen zestaw audiowizualny dokumentów, składający się z siedmiu filmów, prezentujących kolejno jego praktykę judo, wystawy „pustki”, próby skoku w pustą przestrzeń, akcje z powietrzem i ogniem, malowanie słynnych „Antropometrii” przy pomocy „żywych pędzli” oraz niemy film nakręcony w czasie spektakularnego ślubu artysty 21 stycznia 1962 roku z młodą niemiecką artystką Rotraut Uecker. Film ten w paryskim pokazie wzbogacony został komentarzem wdowy po artyście, od lat mieszkającej w Stanach Zjednoczonych, Rotraut Klein-Moquay. Komisarz wystawy pomyślał nawet o najmłodszych, odwiedzających wystawę: specjalny szlak zawierający niskie foteliki i nagrane komentarze przystosowane do percepcji najmłodszych na temat twórczości artysty przewidziany został dla dzieci poniżej siódmego roku życia. Nietrudno się domyśleć, że liczni dorośli z największą przyjemnością wsłuchują się w dźwięk dochodzący z dyskretnych głośników ... wszak zrozumienie sztuki współczesnej bardzo często u osób dojrzałych wobec niskiego upowszechnienia tej ostatniej bywa często właśnie na poziomie dziecka – nawet w kraju tak bardzo dbającym o edukację artystyczną jak Francja...

Yves Klein - przedwcześnie zmarły w wieku trzydziestu czterech lat na atak serca artysta – jak powszechnie wiadomo - uznany jest za jednego z najważniejszych przedstawicieli sztuki awangardowej XX wieku. Pomimo tej z całą pewnością zasłużonej sławy – jego dzieło ciągle znane jest właściwie cząstkowo – zbyt często kojarzone jest jedynie z antropometriami i błękitnymi monochromami. Kariera syna Marie Raymond – francuskiej malarki cieszącej się ogromnym poważaniem paryskiego środowiska artystycznego, jednej z ważniejszych (dzisiaj niestety zapomnianej) przedstawicielki powojennej Ecole de Paris – trwała zaledwie siedem lat... Wszystko zaczęło się zgoła banalnie: młody atletycznie zbudowany mężczyzna spędził w latach 1952-1953 piętnaście miesięcy w Japonii, gdzie uzyskał w szkole Kodokan czwarty dan w judo. Niestety po powrocie do Francji – narodowa ferderacja judo w rodzinnym kraju odmówiła mu uhonorowania jego najwyższego stopnia wtajemniczenia w tej dziedzinie, uzyskanego w czasie egzotycznego pobytu w Kraju Kwitnącej Wiśni. Zbuntowany, a zapewne i obrażony młodzieniec postanowił udowodnić swoją siłę zarówno w dziedzinie sztuki jak i sportu.... i powszechnie znany „Skok w próżnię” – czarno-białe zdjęcie pochodzące z 19 października 1960 roku jest najprawdopodobniej najzgrabniejszą „kompilacją” tych dwóch odległych dziedzin na przestrzeni całego XX wieku. Niemniej zanim nastąpił pełen sukcesów rok 1960 – pięć lat wcześniej – na początku lipca 1955 roku jury paryskiego salonu Réalités Nouvelles odmówiło wystawienia oranżowego monochromu artysty. Na nic zdały się interwencje matki artystki, laureatki prestiżowej podówczas nagrody im. Kandinsky’ego – komitet organizacyjny uparcie nie chciał pokazać w wystawie gładko pokrytego pigmentem płótna i domagał się wprowadzenia jakiegokolwiek elementu linearnego. Pełen energii, niezrażony artysta w parę miesięcy później otworzył własną szkołę judo, i jako dekorację murów zaprezentował... swoje pierwsze monochromy. Pierwsza prawdziwa wystawa artysty prezentująca monochromy w różnych kolorach odbyła się w prywatnych salonach wydawnictwa Lacoste i wkrótce później artysta spotkał młodego krytyka sztuki Pierre’a Restany’ego, który w przyszłości miał odegrać zasadniczą rolę w karierze artysty.

W roku 1957 Klein spotkał w Mediolanie dwóch artystów, z którymi się zaprzyjaźnił: Lucio Fontanę oraz Pierro Manzoniego. Patent IKB (International Klein Blue) był już podówczas opracowany (zdeponowany został dopiero w roku 1960), a artysta koncentrował się na pierwszych prezentacjach „niematerialnych” – pierwsza prezentacja pustej sali w galerii Colette Allendy pod tytułem „przestrzenie i bloki wrażliwości pikturalnej, intencje malarskie” odbyła się w dniach od 10 do 25 maja 1957 roku. W następnym miesiącu niemiecka galeria w Düsseldorfie zainaugurowała swoją działalność wystawą „Yves, propozycje monochromy” a latem artysta spotkał w Nicei swoją przyszłą towarzyszkę życia Rotraut Uecker, która wkrótce stała się jego asystentką, a później żoną i matką jedynego syna urodzonego dokładnie w dwa miesiące po nagłej śmierci 6 czerwca 1962 roku. 

Rok następny przyniósł próbę iluminacji na błękitno obelisku przy placu Concorde w Paryżu oraz pierwszą realizację dzieła powstałego w wyniku użycia „żywego pędzla”. Obraz ten powstał 5 czerwca w mieszkaniu przyjaciela artysty Roberta Godet pod adresem: 9, rue Le Regrattier na wyspie Św. Ludwika w Paryżu. Nazwa „Antropometria” została po raz pierwszy zaproponowana w lutym 1960 roku przez Pierre’a Restany’ego i od tej pory została powszechnie przyjęta. Ten sam rok 1958 był świadkiem pierwszej wspólnej wystawy z Jeanem Tinguely w galerii Iris Clert zatytułowanej „Czysta szybkość i stabilność monochromu”. Zaledwie parę miesięcy później Yves Klein zdeponował kilka projektów we francuskim instytucie własności przemysłowej (INPI): na dach z powietrza, na wodotrysk, wytrysk ognia oraz na lewitującą tubę. Mniej więcej w tym samym okresie (początek czerwca 1959 roku) Yves Klein wygłosił słynną konferencję w Sali Turgot na Sorbonie zatytułowaną „Ewolucja sztuki w kierunki niematerialności” („L’évolution de l’art vers l’immatériel”). W listopadzie tego samego roku odbyło się pierwsze „zrzeczenie się” przez Yves Kleina na rzecz Peppino Palazzoli, dyrektora Galleria Blu w Mediolanie „Zony niematerialnej wrażliwości pikturalnej” – praktyka ta miała w przyszłości się upowszechnić, więc paryska galerzystka artysty – Iris Clert wydrukowała w parę tygodni później pokwitowania potwierdzające akt zrzeczenia się kolejnych „Zon niematerialnej wrażliwości...”, a artysta opublikował swoją książkę „Przekroczenie problematyki w sztuce” („Le Dépassement de la problématique de l’art”) w wydawnictwie de Montbliard w La Louvière.

W styczniu 1960 roku artysta zaczął intensywne próby „skoku w pustą przestrzeń”, by ostatecznie zrealizować swój projekt 19 października w nieistniejącym dziś budynku znajdującym się pod adresem: 3, rue Gentil-Bernard w podparyskim miasteczku Fontenay-aux-Roses. Zaledwie 8 dni później w paryskim mieszkaniu artysty, Pierre Restany założył historyczną grupę Nowych Realistów. Manifest artystyczny sformuowany przez legendarnego krytyka francuskiego został podpisany przez Armanda, Dufrena, Raymonda Hainsa, Yves Kleina, Martiala Raysse’a, Daniela Spoerri’ego, Jean Tinguely’ego, Jacques Villeglé’a, oraz oczywiście samego Pierre’a Restany’ego. César oraz Rotella, pomimo zaproszenia byli tego dnia nieobecni na zebraniu. W przyszłości grupa poszerzyła się o Niki de Saint-Phalle, Gérarde’a Deschampsa oraz Christo. Bardzo możliwe jest, że przedwczesna śmierć Yves Klein sprowokowała krótki okres istnienia grupy, która w trzy lata później rozpadła się. W dniu dzisiejszym prawie wszyscy jej członkowie nie żyją – trudno jest więc jest ustalić prawdziwą historię. 


Pierwszy zawał serca artysty w maju 1962 roku sprowokowany był zniekształceniem sensu jego pracy artystycznej w filmie „Mondo Cane” autorstwa Gualtiero Jacopetti, zaprezentowanym na Festiwalu w Cannes 12 maja 1962 roku. Yves Klein poczuł się głęboko zraniony wycięciem ważnej sceny z filmu oraz zamianą taśmy dźwiękowej specjalnie przez niego przygotowanej na popularną piosenkę. Kolejny zawał serca, który nastąpił o godzinie 18.00 w jego paryskim mieszkaniu niedaleko Montparnasse’u 6 czerwca okazał się śmiertelny... Syn artysty, urodzony w dwa miesiące później w Nicei – Yves Klein junior – ma 44 lata, jest rzeźbiarzem i mieszka w Kalifornii. Obecny mąż Rotraut Klein – Daniel Moquay jest od lat zagorzałym orędownikiem twórczości jej pierwszego męża i sprawuje pieczę nad jego archiwum znajdującym się w Paryżu. Obecna wystawa doszła do skutku głównie dzięki ogromnemu zaangażowaniu w jej realizację wdowy po Yves Kleinie: Rotraut Klein–Moquay oraz jej wieloletniego towarzysza życia – Daniela, który przed laty spotkał w Paryżu „najbardziej seksowną wdowę świata” – jeżeli wierzyć jego własnym słowom.