Szkatułki kobiecych sekretów

Torebka pozostaje niezbędnym dodatkiem do wytwornej, ekstrawaganckiej, a niekiedy nieco skromniejszej garderoby kobiecej od ponad dwóch stuleci. Jej początki sięgają XVIII wieku, co wiązało się z uproszczeniem krawieckiej konstrukcji sylwetki kobiecej i wprowadzeniem szytych z cienkiego batystu lub perkalu sukienek typu chemise z podwyższonym stanem. Chcąc zastąpić umieszczane pod sukniami od XVII wieku kieszenie, wprowadzono zawieszone na długich sznurkach przy pasku stanu, płaskie woreczki - balantines, a później  réticules (ściągane woreczki noszone „w ręce”) stanowiące pierwowzór obecnych torebek. W tym samym czasie pojawiły się też châtelaines, czyli przypinane w pasie klipsy z łańcuszkami, na których końcach na haczykach zawieszano różnorodne drobiazgi.
Jednak dopiero XIX stulecie zadziwia różnorodnością form i materiałów z jakich wykonywano torebki, które stały się wówczas nieodłączną częścią damskiej garderoby, pełniąc także funkcje „szkatułek kobiecych sekretów”.
Epoka biedermeieru poza kontynuacją formy réticules i wprowadzeniem używanych przez cały XIX wiek sakiewek pończochowych, przyniosła kolejne zmiany wzorów. Coraz większą uwagę zwrócono bowiem na potraktowanie torebki jako bryły przestrzennej.
Jednak popularność torebek noszonych „w ręce” rozpoczęła się dopiero w latach 70. XIX stulecia, a zapoczątkowała ją moda na torebki podróżne (w formie kuferka lub neseserka ze skóry, z metalową oprawą i okuciami), które wykonywali m.in. Louis Vuitton i Maison Hermès. W kolejnej dekadzie pojawiły się też niewielkie torebki przewieszone przez ramię lub trzymane w dłoni. Torebki noszone w dłoni stały się coraz powszechniejsze na co dzień i do stroju wizytowego. Noszono w nich zazwyczaj chusteczkę do nosa, bilety wizytowe, flakoniki do perfum, lusterko, niewielką portmonetkę. Do toalet balowych równie częsty dodatek stanowiły przypinane do paska châtelaines, które podkreślając smukłość talii damy, przybierały  kształt małej torebki z odchodzącymi od niej paskami lub łańcuszkami do przypinania akcesoriów (karnecików balowych, flakoników na sole trzeźwiące i in.).
Jednak dopiero u progu XX stulecia damska torebka zyskuje na znaczeniu. Coraz powszechniejsze stają się ornamenty nawiązujące do stylistyki secesyjnej, zwłaszcza w torebkach wykonywanych ze skóry, do czego przyczyniła się znacząco działalność Arts & Crafts i Warsztatów Wiedeńskich, promujących wśród innych dziedzin wzornictwa także wyroby kaletnicze. Zmieniają się typy torebek, a ich projektowaniem zainteresowali się kreatorzy mody, reformujący linię kobiecej sylwetki - Mariano Fortuny i Paul Poiret. W torebkach wykonanych z tkanin łączy się wiele technik (aplikację, koronki, haft nićmi jedwabnymi i o oplocie metalowym, koralikami, cekinami), zaś swój renesans przeżywa technika dziania z paciorków. Popularne stają się w tym czasie, również torebki wykonywane z siatki metalowej i srebrnej należące z uwagi na technologię produkcji do bardziej luksusowych. Torebki te stają się coraz powszechniejsze po 1907 roku za sprawą wynalezienia przez A.C. Pratta maszyny do wiązania ogniw siatkowych. Głównie produkowane są w USA przez firmy Mandalian Manufacturing Company i Whiting & Davis Company oraz w Austrii i Niemczech, gdzie znanym producentem jest  Württembergische Metallwarenfabrik
Po 1918 roku wraz ze zmianą społecznej roli kobiety zmieniają się również formy i funkcje torebek. Dla kobiety pracującej zawodowo, niezależnej finansowo, podręczna i praktyczna torebka stanowi nieodzowny dodatek do stroju. Materiałem coraz bardziej popularnym staje się skóra. Obok skór licowych, barwionych, a niekiedy tłoczonych i złoconych, modne stają się skóry zwierząt egzotycznych: krokodyla, jaszczurek, węży, rekina, strusia, a nawet ropuchy. W celach praktycznych wprowadza się też nowy rodzaj zapięcia - zamek błyskawiczny. Jednak  nostalgiczne spojrzenie na formy historyczne przyczyni się do powrotu w okresie zimowym, futrzanych zarękawków, czyli mufki pełniącej często rolę podręcznej torebki.
Następuje też coraz większe zróżnicowanie torebek ze względu na porę dnia i okazje, a także zastosowany materiał. Popularną formą staje się pochette - koperta, do noszenia pod pachą, pozbawiona rączki, posiadająca jedynie płaski uchwyt na rewersie, zdobiona często na awersie srebrnym lub metalowym monogramem właścicielki.
Zmianie ulegają formy torebek noszonych w czasie wolnym od pracy, w czasie pobytu w modnym kurorcie, na letnisku, wycieczce, na spacerze. Wykonuje się je z tkanin lnianych lub bawełnianych, słomki, rafii, a rzadziej z malowanej skóry. Inspiracji i wzorów dostarcza tu prasa kobieca, na łamach której pojawiają się wykroje i szczegółowe opisy jak samodzielnie wykonać torebkę. Równocześnie wraz ze wzrostem produkcji seryjnej, gotowej konfekcji i zastosowaniem do wykonywania akcesoriów tańszych materiałów, wprowadza się torebki z tworzywa sztucznego. Tym rodzajem materiału zainteresowali się też nieliczni kreatorzy mody jak np. Elsa Schiaparelli, która jako pierwsza zastosowała tworzywa na szerszą skalę.
W formach odzwierciedlają się tendencje panujące w sztukach plastycznych i rzemiośle artystycznym. Dominującą jest stylistyka art deco, kubizmu, ale również nawiązania do sztuki Afryki, Azji, czy Ameryki Południowej.
Okres drugiej wojny światowej i pierwsze lata powojenne to przede wszystkim czas torebek praktycznych. Tym wymogom odpowiada zarówno większy format, jak również noszenie torebek „na ramię”. Pojawią się ograniczenia wynikające z braku materiałów, a w powszechniejsze użycie zamiast skór, wchodzą tkaniny i drewno. Z owym „praktycyzmem” zrywa w 1947 roku Christian Dior, wprowadzając w swym New Look nową bardzo kobiecą linię mody, którą dopełnia niewielka torebka. W Polsce jest to okres wykonywania coraz częściej torebek z tworzyw sztucznych imitujących wyroby ze skóry oraz produkcja torebek wyplatanych. Do najbardziej pożądanych przez rodzime elegantki należą jednak torebki z zamszu i skór lakierowanych. Modne stają się duże przyciągające wzrok uchwyty, wykonane z mas plastycznych, tworzyw sztucznych, czy bambusa (te ostatnie wylansowane przez firmę Gucciego w 1957 roku).
W latach 50. XX wieku znane domy mody zaczęły produkować torebki opatrzone własnym logo, o charakterystycznych fasonach, kolorach, czy dekoracji. Przywołać tu można zaprojektowaną w lutym 1955 roku przez Coco Chanel prostokątną pikowaną torebkę z podwójnym łańcuszkiem jako paskiem nazwaną “2.55”, czy też sprzedawaną od 1935 roku przez firmę Hermès torebkę w kształcie trapezu, z poziomym zapięciem i krótkimi rączkami, którą powszechnie produkować zaczęto od 1956 roku i nazwano “Kelly bag” na cześć  - sfotografowanej z jej egzemplarzem - Grace Kelly. Swego rodzaju ciekawostką była jednak zaprojektowana przez Schiaparelli wspólnie z Salvadorem Dali torebka, której wnętrze po otwarciu oświetlały dwie małe żarówki.
Niektóre z torebek stanowiły “obiekt” westchnień i marzeń wielu kobiet. Sprawiło to, że torebka ze zwykłego dodatku do stroju awansowała do rangi swoiście pojmowanego “rekwizytu”, za pomocą którego kobieta może wyrazić własną osobowość, odgrywającego także istotną rolę w kulturze masowej.
Ekspozycja ta jest prezentacją wzornictwa i form historycznego rozwoju torebki od początku XIX do pierwszej połowy XX wieku. Wśród dwustu eksponatów znalazły się torebki o różnorodnym zastosowaniu (codzienne, wizytowe, wieczorowe, balowe, wakacyjne) i pochodzeniu - wykonane ze skór, tkanin, metali i tworzyw sztucznych. Bogactwo technik, form i dekoracji pozwala Odbiorcom prześledzić ewolucję jakiej podlegała damska torebka na przestrzeni omawianego okresu.
Prezentowane eksponaty stanowią część największej w Polsce kolekcji strojów i ich akcesoriów będącej własnością Adama Leja - historyka sztuki, marszanda i publicysty. Jest to już druga - po ekspozycji Chapeau Bas. Kapelusze damskie 1880-1960 z kolekcji Adama Leja zorganizowanej w 2015 roku - wystawa zbiorów kolekcjonera w Sieradzu.