Skrzypek na dachu, czyli Chagall znany i nieznany

Zaczął malować w roku 1908, jego ostatnie obrazy powstały w połowie lat 80-tych, w historii malarstwa, Marc Chagall jest twórcą szczególnym. Przeżył 98 lat, czyli cały XX wiek (1887-1985). Napotykając wszystkie ważniejsze nurty artystyczne stulecia, z żadnym z nich się nie związał. Wręcz przeciwnie.. Mówi się co prawda, że „ulegał wpływom”, bądź, że „można odnaleźć” elementy kubizmu, symbolizmu, ekspresjonizmu, surrealizmu, ale w rzeczywistości Chagall cale życie tworzył jakby im wszystkim na przekór. Wychowany w żydowskiej kulturze nigdy nie zaakceptowałby świata sztuki „nowoczesnej”, abstrakcyjnej, tej – bez Boga…. Ówcześni awangardziści zaś, – dla których kanonem była jedność formy – nie przygarnęliby do swego grona artysty, który na swoich obrazach opowiadał kilka historii jednocześnie…

Mosze był najstarszym spośród dziewięciu dzieci rodziny Segal, bo tak nazywali się jego rodzice - nazwiska, które później sfrancuził, ale w hebrajskiej transkrypcji jidisz – „Segal” i „Chagall”, pisza sie tak samo. Młody Marc dorastał w atmosferze szczególnej odmiany judaizmu, jakim był chasydyzm. Ten społeczno religijny nurt, który od połowy XVIII wieku rozpowszechnił się głównie wśród ubogich Żydów na wschodzie Europy był reakcją na rygorystyczny judaizm. Chasydyzm propagował bezpośrednie obcowanie z Bogiem, głosił równość i braterstwo i pozwalał na wielbienie Stwórcy za pośrednictwem śpiewu, tańca, a może i malarstwa. Chasydyzm nie tylko dedramatyzuje grzech, ale i nie żąda od człowieka ascetyzmu, umartwień i dokładnego respektowania rytuału. Optymizm, pogoda ducha i radość życia - to naturalna konsekwencja zespolenia się z Bogiem. W swym „liberalizmie” chasydyzm narzuca artystom jednak doktrynę wpisaną w żydowskie prawo: zabrania przedstawiania wizerunków postaci ludzkich. Mimo tych nauk, Mosze Segal poświęca się w całości malarstwu.


Uważa się, że w pierwszym okresie swej twórczości (1910-1922), Chagall daje największy upust wyobraźni, o czym świadczy lekkość pędzla, którym namalował: „Autoportret o siedmiu palcach”, „Rosji, osłom i wszystkim innym”, „Macierzyństwo”, czy „Golgotę”. Wszystkie te obrazy powstały w Paryżu, w pierwszej dekadzie XX wieku, kiedy artysta nie ukończył jeszcze 30-tu lat. Na płomienistym tle malarz miesza alegorię, marzenia i swoje fantasmagorie i zdaje się, że nic wtedy nie może zakłócić twórczego optymizmu. Nawet wojna. Chagall, który zamierzał tylko na krótko pojechać na do Witebska – zostaje w nim przez osiem lat.

Na pewno, na zmianę w twórczości malarza wpływ miało jego małżeństwo z Bellą w 1915. Wtedy pojawiły się po raz pierwszy poetyczne, promieniujące szczęściem kompozycje. Namalowane w tonacjach szmaragdowo-błękitno-
purpurowych „Promenada” i „Nad miastem” – ukazują zakochanego Marca, pływającego po niebie Witebska, trzymając za rękę ukochaną...



W 1917 Chagalla mianowano komisarzem ludowym do spraw sztuki, a później dyrektorem Akademii Sztuk Pięknych w Witebsku. To tam właśnie spotyka ówczesnego „dogmatyka” abstrakcji – Malewicza. Porozumienie między nimi jest niemożliwe. Bo jak dla Chagalla czarny kwadrat na białym tle może oddać magię Witebska? Podaje się do dymisji i wyjeżdża do Moskwy, gdzie zaczyna pracować nad dekoracjami do Teatru Żydowskiego. O tym fragmencie jego twórczości mówi się, że w sposób ironiczny próbował połączyć różnorakie –izmy: kubizm, suprematyzm, orfizm ... Wiele lat później, bo w 1931 napisał w „Moim życiu”, że „ani Rosja carska, ani sowiecka mnie nie potrzebują; oni mnie nie rozumieją i na zawsze pozostanę im obcy”. Kiedy w 1973 zaproszono go do Związku Radzieckiego, Chagall odmówił wycieczki do rodzinnego Witebska.


W 1925 wraca do Paryża i zaczyna malować pejzaże oraz ilustrować książki, w tym najsławniejsze – „Bajki” la Fontaine’a, zamówione przez słynnego marszanda, Vollarda. Choć ciągle widać „pazur” mistrza, to mówi się również, że malarstwo Chagalla zbladło niejako, że zatracił swą wcześniejszą spontaniczność, czy – jak mówili niektórzy - „dzikość”. „Chagall już nie zaskakuje”, „wygasa w nim młodzieńczy ogień” – twierdzili krytycy, zarzucając mu, ze maluje „za ładnie”. Mówi się też o „drugim” Chagallu, twórcy „ładnych” bukietów i wielokolorowych clownów. Tymczasem za najbardziej reprezentatywny obraz z lat spędzonych w Prowansji uchodzi „Kochankowie z Saint-Paul-de-Vence”.



Cokolwiek twierdziliby krytycy, geniusz Marca Chagalla na pewno nie kończy się na tzw. „pierwszym okresie”. Wystarczy popatrzeć na gigantyczne, alegoryczne freski, jak „Białe ukrzyżowanie”, „Wojna”, czy „Życie” – aby upewnić się, że tak nie było. Bo obraz, jak pisał „jest płaszczyzną zapełnioną reprezentacjami rzeczy, zwierząt, form ludzkich umieszczonych w pewnym porządku, ale dla którego logika i rysunek nie mają żadnego znaczenia...”

Paryska wystawa – pierwsza na taką skalę od 34 lat – ma oddać artyście sprawiedliwość. Chagall powiedział: „..tematy wszystkich moich obrazów przywiozłem z Rosji, a Paryż dodał im światła…” . Pewne jest, że Paryż go docenił. Marc Chagall był pierwszym żyjącym malarzem, którego obrazy powieszono w Luwrze.


Z 28 milionami dolarów, za które w roku 2002 sprzedano jego dzieła, Chagall zajmuje dziewiąte miejsce, po Matisse, Degas, czy rekordziście Picasso (82 miliony USD). W ubiegłym roku prace Chagalla sprzedały się jednak lepiej, niż Rubensa, Warhola, Giacomettiego, czy Légera. Ciekawym jest, ż 84 % jego dzieł sprzedanych w ostatnim dziesięcioleciu stanowią różnego rodzaju ryciny. W 2000 roku rekord pobił obraz „Wiejskie Święto” wylicytowany w Bernie za 11 milionów dolarów.
(Źródło: Artprice)

Wybrane dzieła Chagalla:

Abraham i trzej aniołowie olej na płótnie; 190x292	Autoportret o siedmiu palcach	Bela w białym kołnierzu, 1917, olej na płótnie 149x72cm

Białe ukrzyżowanie 1938, olej na płótnie, 154,3x139	Człowiek i wół 1912, gwasz na papierze	Golgota 1912,olej na płótnie 174,6x192,4

Teatr żydowski Miłość na scenie 1920,tempera i gwasz na płótnie, 283x248	Kotka przemieniona w kobietę 1928-29, gwasz na papierze 50x40	Mojej żonie

Nad miastem 1914-1918 olej na płótnie, 139x197	Nad Witebskiem 1922 olej na płótnie, 73x91	Ofiara Izaaka

Podwójny portret z kieliszkiem wina 1917-18	Pojawienie się 1917-1918 olej na płótnie,157x140	Promenada,1917-1918 olej na płótnie, 170x163,5

Rosji, osłom i wszystkim innym 1911, olej na płótnie, 157x122	Sen nocy letniej 1939,olej na płótnie 116,5x89	Skrzypek 1912-13 olej na płótnie 188x158cm

Tryptyk, Opór 1937-1948 olej na płótnie,168x103	Tryptyk, Uwolnienie 1937-1953 olej na płótnie,168x88	Tryptyk, Zmartwychwstanie olej na płótnie 168,3x107,7