Polskie awangardy - wystawa w Muzeum Matisse’a

Korespondencja z Francji:
Ewa Izabela Nowak

Jeden z najsłynniejszych francuskich artystów XX wieku, często przedstawiany jako przeciwieństwo Pablo Picassa - Henry Matisse urodził się na północy Francji w rejonie Nord, niedaleko granicy z Belgią w małym miasteczku noszącym nazwę Cateau-Cambrésis. Od wielu lat istnieje w tym miasteczku Muzeum Matisse’a, drugie we Francji obok znakomitego muzeum tegoż mistrza w ulubionym mieście artysty - w Nicei. Muzeum to szczyci się znakomitymi witrażami autorstwa Augusta Herbina. Ma też jak na muzeum Matisse’a przystało niepowtarzalną kolekcję jego rysunków. Dyrekcja muzeum od lat czuje nieodparty pociąg do tego co określa się „dobrą sztuką”, stąd też długi i niewygodny dojazd do miasteczka jest w pełni wynagrodzony zbiorami muzeum jak też wyjątkowym klimatem parku otaczającego instytucję. 

Kustosz muzeum, pani Dominique Szymusiak po obejrzeniu w roku 2004 wystawy „De l’artiste à l’artiste” w paryskiej galerii Denise René, zapragnęła kontynuacji pokazu w muzeum, którym kieruje. Dodatkowo sytuację ułatwiał fakt, że niestety nieżyjąca od kilku miesięcy dyrektorka FRAC Nord-Pas-de-Calais - Dominique Boudou, poprzednia dyrektorka Espace d’Art Concret - Donacji Albers-Honegger w Mouans-Sartoux w roku 2004 zorganizowała jedną z poważniejszych wystaw Sezonu Polskiego we współpracy z Muzeum sztuki w Łodzi. Ponieważ w życiu wszystko „chadza parami” - nie bez znaczenia był fakt, że dyrekcja galerii Denise René była zaprzyjaźniona z Dominique Boudou, a Dominique Boudou obejmowała właśnie dyrekcję FRAC-u na północy (francuski skrót FRAC oznacza Fonds Régionaux d’Art Contemporain - czyli Regionalne Fundusze na rzecz Sztuki Współczesnej) co pozwalało liczyć muzeum na poważną pomoc finansową w zorganizowaniu wystawy. Kości zostały rzucone...

Muzeum Matisse’a przez prawie dwa lata przygotowywało wystawę polskich awangard „w kręgu Malewicza” - by zaprezentować publiczności w 2006 roku znakomity zestaw prac najwybitniejszych polskich przedstawicieli tendencji abstrakcji geometrycznej oraz kilku artystów z nimi sympatyzujących. W cieniu witraży Augusta Herbina pokazano obrazy Władysława Strzemińskiego, Katarzyny Kobro, Henryka Stażewskiego. Aby zaakcentować artystyczne przyjaźni i wymianę myśli jakie istniały na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku - pokazano prace Kazimierza Malewicza. Wystawa w dalekiej genealogii nawiązuje do pierwszego pokazu polskich artystów awangardowych, ktory odbył się na jesieni 1957 roku w galerii Denise René w Paryżu (przy ulicy Boétie) przy wybitnej współpracy ówczesnego radcy do spraw kultury w Polskiej Ambasadzie w Paryżu - Juliusza Przybosia. Pokaz zatytułowany „Prekursorzy sztuki abstrakcyjnej z Polski” prezentował obrazy oraz rzeźby Katarzyny Kobro, Władysława Strzemińskiego, Henryka Berlewiego, Henryka Stażewskiego oraz Kazimierza Malewicza. W dużo bliższej czasowo przeszłości wystawa bezpośrednio jest rozszerzoną kontynuacją ekspozycji, która odbyła się na jesieni 2004 roku w galerii Denise René. Wystawa, która odbyła się dwa lata temu, a której instalację nadzorowała jeszcze z ramienia Muzeum Sztuki w Łodzi również nieżyjąca już Janina Ładnowska - była próbą rekonstrukcji historycznej wystawy z roku 1957 oraz poszerzona była o partię reprezentującą kartę historii sztuki, która napisana została po roku 1970. Jeden z najbardziej obecnie znanych francuskich artystów - Daniel Buren już na początku lat 70. poprzedniego stulecia odbywał podróże do kraju za „Żelazną kurtyną” jakim była ówczesna Polska. Pierwszy raz pojechał do Warszawy na zaproszenie Anki Ptaszkowskiej - jednej z trojga historycznych założycieli galerii Foksal w Warszawie, która przez lata była jedyną prężnie działająca galerią w Warszawie, ale przede wszystkim jedyną znaną poza granicami Polski. Młody francuski artysta szybko nawiązał relację z Henrykiem Stażewskim, którą chyba pomimo znacznej różnicy wieku można było nazwać przyjażnią. 

Widok wystawy «De l'artiste à l'artiste», Galeria Denise René, Paris, październik-grudzień 2004: Daniel BUREN, Foto-wspomnienie: «Wybuchająca chata», 2004, Kolekcja prywatna, Na murach chaty: dzieła Henryka Stażewskiego, © Adagp, Paris 2006, © DR, Foto: Galeria Denise René

W rezultacie tej znajomości oraz prób wspólnej działalności artystycznej - Daniel Buren został zaproszony do udziału w wystawie „Dialog” w 1986 roku w Moderna Museet w Sztokholmie przez Henryka Stażewskiego. Francuski artysta, który cieszył się w tym czasie już ogromnym międzynarodowym uznaniem (w roku 1986 otrzymał Złotego Lwa w Wenecji za najlepszy Pawilon narodowy) - „odwrócił” zaproszenie i „zaprosił” Stażewskiego do powieszenia swoich obrazów na ścianach przygotowanej przez siebie konstrukcji nazwanej „Cabane éclatée” (najbliższym tłumaczeniem wydaje się być „Wybuchająca chata”). Oryginalna praca do dnia dzisiejszego znajduje się w stałej kolekcji muzeum w Sztokholmie, niemniej parokrotnie była rekonstruowana, między innymi w 1997 roku w czasie wystawy w paryskim Instytucie Polskim lub właśnie w 2004 roku w galerii Denise René. Wystawa w 2004 roku prezentowała również dwa obrazy Edwarda Krasińskiego oraz jego legendarną błękitną linię, zawsze usytuowaną na poziomie 130 cm nad podłogą. 
 

Tegoroczna wystawa w Muzeum Matisse’a poszerzyła listę prezentowanych nazwisk. O ile Roman Opałka jest artystą o międzynarodowej sławie, o tyle Dominique Boudou miała zasługę zaprezentowania po raz pierwszy we Francji artystów takich jak Stanisław Dróżdż, reprezentowany przez warszawską galerię Le Guern Stanisław Fliciński oraz mieszkający od wielu lat w Nowym Jorku Tadeusz Mysłowski, autor „map” miasta, nawiązujący w swojej twórczości do eksperymentalnych doświadczeń z dźwiękiem. 

Wystawa z pewnością warta zobaczenia i pokonania trudów dojazdu do muzeum. Z całą pewnością odgrywa rolę pionierską i „przeciera” miejsce w sztuce europejskiej i światowej polskich artystów. Została z całą pewnością pozytywnie przyjęta przez francuską prasę i nawet jeżeli ukazały się jedynie nieliczne recenzje - nie wynikało to z braku zainteresowania, ale raczej z braku zrozumienia specyfiki sztuki „drugiej połowy Europy” jeszcze nie tak dawno powtarzając słowa Milana Kudery „zniewolonej”, a dzisiaj powoli podnoszącej głowę.