Fabryka

OPINIE:
- do pracy dołączony certyfikat autentyczności Zenobii Karnickiej
POCHODZENIE:
- kolekcja Władysława Górskiego, Łódź
WYSTAWIANY:
- "Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński", Centralne Biuro Wystaw Artystycznych (CBWA) Zachęta, Warszawa, 1957
- "Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński", Ośrodek Propagandy Sztuki, Łódź, 1956

Władysław Strzemiński, najważniejszy polski konstruktywista, w swojej bogatej twórczości podejmował różnorodne zagadnienia, wśród których jednym z istotniejszych był problem fizjologii widzenia. Jego twórczość z lat 20. XX wieku dotyczyła głownie tematu konstrukcji idealnego, modernistycznego dzieła, pozbawionego pozaartystycznej referencji, a w kolejnej dekadzie zwrócił się ku samemu procesowi odbierania wrażeń wizualnych przez człowieka. Według badaczy i badaczek twórczości Strzemińskiego, to kontakt z morskim krajobrazem Bałtyku był jednym z impulsów zmieniających jego myślenie o formie sztuki. Artysta od początku lat 30. ubiegłego wieku tworzył nad morzem cykl pejzaży charakteryzujących się giętką, falistą linią zakreślającą obłe, „ameboidalne” kształty. Dynamikę i ruch owych linii interpretuje się zwykle jako znak spojrzenia, linię wzroku, ślad oczu obserwatora – wynikające z biologicznego uwarunkowania procesu widzenia. Nieustanny ruch oczu powoduje bowiem niemożność skupienia wzroku w jednym punkcie, a odbierany przedmiot i jego obraz zostaje wówczas wirtualnie naznaczony śladami płynnego, migotliwego spojrzenia. Takie podejście do formy obrazu obowiązywało w sztuce Strzemińskiego również w kolejnej dekadzie.

„Fabryka” należy najprawdopodobniej do serii wojennych rysunków Strzemińskiego. Było to kilka grup prac na papierze wykonanych pomiędzy 1939-45, składających się na cykle tytułowane przez artystę. Część rysunków wojennych, jak na przykład cykl „Białoruś Zachodnia”, powstała na Białorusi w Wilejce, dokąd Strzemiński uciekł razem z Katarzyną Kobro
i córką Niką w 1939 po inwazji III Rzeszy na Polskę. W 1940 powrócili oni do Łodzi – wówczas Litzmannstadt w „Kraju Wart”. Tutaj powstawały kolejne cykle, między innymi „Tanie jak błoto” czy „Wojna domom”. Rysunki Strzemińskiego z tego okresu są wyobrażeniem wojennych losów ludzi i przedmiotów dotkniętych represjami zarówno ze strony okupantów niemieckich, jak i radzieckich. Obrazują doświadczenie deportacji, przemocy, głodu i śmierci. Jak zauważa się w ostatnich interpretacjach cykli, prawdopodobnie przedstawiają one nie uogólniony obraz wojny, ale są zapisem obserwacji ich autora i tym samym zyskują charakter świadectwa (por. Luiza Nader, Afekt Strzemińskiego, „Teoria Widzenia”, rysunki wojenne, Pamięci przyjaciół – Żydów, Warszawa-Łódź 2018, s. 125-172).

„Fabryka” wizualnie odpowiada innym pracom z cyklu „Wojna domom” pochodzącego z 1941, który znany jest też jako „Wojna domowa”. W jego skład wchodzą rysunki architektury, w tym budowli przypominających fabryki i kościoły, które identyfikuje się w ten sposób przez obecność długiego, wertykalnego elementu odbieranego niekiedy jako komin lub wieża kościelna. „Wojna domom” przedstawia architekturę najprawdopodobniej poddaną destrukcji wynikającej z działań wojennych. Martwa materia budowli zdaje się dzielić los ludzi: grabiona i niszczona również staje się ofiarą wojny. Taka interpretacja cyklu wynika z kontekstu tworzonego przez tytuł oraz inne rysunki wojenne. Trudno bowiem stwierdzić, czy poruszenie architektury na rysunkach wynika z charakterystycznej estetyki płynnej linii odwzorowującej proces percepcji będący skutkiem pracy oka, czy raczej zwracać ma uwagę na jej specyficzny kształt wynikający z destrukcji. Zauważenie tego, że samo wrażenie organiczności i płynnego ruchu budowli sugeruje jego „umieranie”, zdaje się przezwyciężać tę opozycję znaczeń.

Dryfujące „ameby” wokół fabryki mogą sugerować jej rozkład, mogą być również elementem krajobrazu. To w nich wyraża się zarówno stosunek artysty do formy, jak i jego poglądy na twórczość artystyczną jako taką. Strzemiński, racjonalista i inżynier, ukształtowany został w środowisku, w którym postulowano „naukowe” i „badawcze” podejście do twórczości. Sam żywo zainteresowany był zgłębianiem zagadnienia biologicznego mechanizmu percepcji wzrokowej. Interesował go zarówno organ wzroku, czyli oko, jak również sposób odbierania obrazu przez mózg – artysta świadom był pewnych procesów, którymi dziś interesuje się neuroestetyka. Wiedza ta i podobne zainteresowania miały niewątpliwy wpływ na formę jego twórczości. Strzemiński nie tylko przedstawiał zauważoną rzeczywistość, ale obrazował również cielesny sposób jej odbioru, ruch gałek ocznych, niespokojny rytm widzenia – wszystko to ma znajdować wyraz właśnie w owej płynnej linii. Jego świadectwo wojny przefiltrowane przez ciało i percepcyjny aparat twórcy może zatem zostać określone mianem ”neuroświadectwa” (za: Luiza Nader, op. Cit.)

Edukację artystyczną rozpoczął w roku 1918 od zajęć z Pierwszych Państwowych Wolnych Pracowni w Moskwie. W tym czasie nawiązał artystycznie kontakty z Kazimierzem Malewiczem i Wladimirem Tatlinem. W 1921 roku przeprowadził się do Wilna, gdzie współorganizował Wystawę Nowej Sztuki (1923) oraz grupy Blok Kubistów, Suprematystów i Konstruktywistów. Był członkiem międzynarodowej grupy Abstraction-Creation. Od roku 1931 przebywa w Łodzi, gdzie współtworzy Międzynarodową Kolekcję Sztuki Nowoczesnej. Po 1945 roku zajmuje się nauczaniem w łódzkiej PWSSP. Swoją twórczością wniósł wiele w światową awangardę. Krytyka światowa zalicza Strzemińskiego do ścisłej czołówki artystów XX wieku.

PODATKI I OPŁATY:
- Do kwoty wylicytowanej doliczana jest opłata aukcyjna. Stanowi ona część końcowej ceny obiektu i wynosi 18%.
- Do kwoty wylicytowanej doliczona zostanie opłata z tytułu "droit de suite". Dla ceny wylicytowanej o równowartości do 50 000 EUR stawka opłaty wynosi 5%. Opłata ustalana jest przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP w dniu poprzedzającym dzień aukcji.