POPIERSIE KRYSTYNY Z TYSZKIEWICZÓW POTOCKIEJ - płaskorze¼ba, 1894

Za opinią Hanny Kotkowskiej-Bareji:
Płaskorze¼ba przedstawia w lewym profilu popiersie młodej, urodziwej kobiety. Jej długie, lekko faliste włosy zebrane są w kok na czubku głowy, z wicherkami kosmyków nad czołem i na szyi. Profil portretowanej ukazuje wysokie czoło, niewielki, zgrabny nos i małe usta. Ramiona osłonięte szalem. Zamierzona skromność środków użytych przez autorkę portretu, wysuwa na pierwszy plan w tej kompozycji delikatny profil i urodę kobiety. Rysy są mało charakterystycz-ne, ale na podstawie informacji zawartych w bibliografii dotyczącej artystki można ustalić kogo rze¼ba przedstawia. Teofila Certowicz urodzona na Kresach studiowała rze¼bę w Krakowie od 1881 roku, a od 1882 w Paryżu (Chapu, A. Mercie, H. Berteaux, R. St. Marceau.) Wróciła do Krakowa w 1893 roku i obok własnej twórczości zajmowała się działalnością pedagogiczną, prowadząc w latach 1897-1904 własną szkołę sztuk pięknych dla kobiet. Była w swoich czasach osobowością wybitną, a jej twórczość rze¼biarską charakteryzuje, obok profesjonalnych umiejętności, duża wrażliwość i zindywidualizowane podejście do podjętych tematów, oraz portretowanych osób. Przedstawiona płaskorze¼ba portretowa, powstała bez wątpienia w Krakowie w 1894 roku i jej autorką jest Tola Certowicz, co potwierdza napis. Natomiast nie sądzę, by napis ten został wykonany przez autorkę, która swoich marmurowych rze¼b nie sygnowała, a na jedynym znanym mi brązie umieściła tylko monogram T. C. Napis ten, zawierający prawdziwe informacje, wykonał ktoś inny (może na zlecenie osoby portretowanej albo jej następców). Napis jest wyryty dość głęboko, dość niewprawną ręką, z błędem w słowie "Cracovia", co nie mogło się przy-darzyć rze¼biarce. Nazwisko zostało ¼le rozplanowane w miejscu, gdzie się znajduje i końcowe jego litery są tak ściśnięte, że prawie nie do odcyfrowania. Najprawdopodobniej autorem napisu jest wykonawca marmurowej wersji rze¼by, kamieniarz lub rze¼biarz, niekoniecznie polski.
E. Świeykowski w "Pamiętniku Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie" wydanym także w Krakowie w roku 1905, wymienia wśród prac Toli Certowicz wystawiony w 1894 roku "portret hr. K. P., płaskorze¼bę w glinie", co potwierdza moje przy-puszczenie, że ktoś inny przekuwał portrety rze¼biarki w kamieniu, według jej modeli. Natomiast wyjaśnienie, kto ukrywa się pod określeniem "hr. K. P." znalazłam w artykule J. Nekandy Trepki w "Tygodniku Ilustrowanym" (1902, s. 926), gdzie jest wspomniany fakt portretowania przez T. Certowicz hr. Andrzejowej Potockiej. Żoną Andrzeja Potockiego, namiestnika Galicji, była Krystyna z Tyszkiewiczów Potocka i to ją przedstawia płaskorze¼ba. Urodzona w 1866 roku miała wówczas 28 lat (Polski Słownik Biograficzny, hasło "Andrzej Potocki").