PORTRET WANDY I ZOFII SZYBALSKICH, styczeń 1899

Proweniencja: od chwili powstania obraz pozostawał w troskliwych rękach tej samej rodziny; pierwotnie był własnością Mieczysława Szybalskiego, a następnie jego spadkobierców - państwa Łopackich i Jedlewskich.

Rodzinę Szybalskich - Leokadię z Niwickich i Mieczysława, radcę Sądu Krajowego - Stanisław Wyspiański znał od lat. Mieczysław Szybalski, bliski znajomy wuja artysty Kazimierza Stankiewicza - według ustnych przekazów rodzinnych - miał nawet wesprzeć finansowo wyjazd artysty do Paryża. Wyspiański odwiedzał majątek teściów Mieczysława, państwa Niwickich w Zawadzie k. Bochni, a z Marią, najstarszą córką Szybalskich usilnie swatała go ciotka, Janina Stankiewiczowa. Ulegając jej naleganiom zaczął nawet niechętnie malować portret panny Marii; nigdy go jednak nie ukończył.

W styczniu 1899 roku namalował natomiast podwójny portret dwóch młodszych panien Szybalskich - trzynastoletniej Wandy i piętnastoletniej Zofii. Obie dziewczynki o subtelnie, z wielką delikatnością malowanych twarzyczkach, przedstawione są na błękitno-żółtawym wzorzystym tle, od którego odbijają się ich intensywnie niebieskie bluzeczki. Ich wzajemne relacje nie są widoczne - obie wydają się być poważne i skupione na własnych przeżyciach, być może przejęte i nieco skrępowane pozowaniem „panu malarzowi“, w kierunku którego spoglądają niczym w obiektyw aparatu fotograficznego.

Wyspiański, który portrety dorosłych malował ze szczególną przenikliwością i ostrością, inaczej traktował portrety dziecięce, łącząc liryzm i uczucie z czułością i zadumą nad dziecięcym światem, którego rozterki rozumiał i których nie lekceważył.

W jego twórczości - zwłaszcza w 90. latach XIX wieku - kilkakrotnie pojawiał się motyw podwójnych portretów dziecięcych (Panny Kijeńskie, 1893, Muzeum Śląskie w Katowicach, Dwie dziewczynki w czerwonych sukienkach, 1994, Lwowska Galeria Obrazów; Dwie dziewczynki, 1893/94, Agra-Art 2014, wł. prywatna; Dwie dziewczynki, 1895, Muzeum Narodowe w Warszawie). Najczęściej też relacje między modelkami bliskie są tym z naszego portretu - dziewczynki są razem, ale osobno - każda wydaje się być pogrążoną we własnym intymnym świecie.

Portret Zosi i Wandy Szybalskich, odnotowany w roku 1925 w tzw. „katalogu Świerza“ - wedle naszej wiedzy - nie był dotychczas reprodukowany i jako taki pozostawał szerzej nieznany i nie wymieniany w opracowaniach poświęconych artyście. Stanisław Świerz wymienia jeszcze dwa inne obrazy Wyspiańskiego, które w roku 1925 były własnością Mieczysława Szybalskiego, a w 1958 zostały pokazane na wystawie w Muzeum Narodowym w Krakowie. Były to pastele: Studnia w Zawadzie pod Bochnią (1895) oraz Portret mężczyzny (1893).

Portret Wandy i Zofii Szybalskich jest wymieniony w:
- Stanisław Wyspiański - Dzieła malarskie (tekst Stanisław Przybyszewski i Tadeusz Żuk Skarszewski. Katalog opracował dr Stanisław Świerz), Inst. Wyd. „Biblioteka Polska“ Kraków, Warszawa, Bydgoszcz 1925, s. 117, nr kat. 309.

Obie modelki artysty - Zofia i Wanda - nie założyły własnych rodzin i zostały nauczycielkami.
- Zofia Szybalska (1884 - 1945), doktor filologii polskiej, m.in. dyrektorka prywatnego Gimnazjum Żeńskiego w Wadowicach, w czasie II wojny światowej była początkowo łączniczką krakowskiej Okręgowej Delegatury Rządu RP na uchodźstwie, później archiwistką i łączniczką w Okręgowym Biurze Szkolnym. Zginęła 21 stycznia 1945 w Borku Fałęckim podczas sowieckiego bombardowania.
- Wanda Szybalska (1886 - lata 50. XX w.) ukończyła w Wiedniu studia pedagogiki specjalnej i resocjalizacji; była pedagogiem i nauczycielką, m.in. od 1934 w szkole im. H. Sienkiewicza w Skarżysku Kamiennej.

Warto jeszcze przybliżyć postacie kilku innych członków rodziny.
- Mieczysław Szybalski (1842 - 1933) działacz powstańczy w 1863 r., prawnik, sędzia i społecznik; ożeniony z Leokadią de domo Niwicką, ojciec czworga dzieci - Marii (1878 - po 1958) zamężnej Łopackiej, prawnika Michała (1880 - 1937), Zofii i Wandy.
- Maria z Szybalskich i jej mąż Kazimierz Łopacki mieli troje dzieci: Kamilę, Marię i Mieczysława; córka Kamila (1904 - 2000) po studiach na UJ pracowała w szkolnictwie. W 1933 poślubiła Stanisława Jedlewskiego (1906 - 1992) wybitnego pedagoga, później profesora UW i WSPS, twórcę polskiej pedagogiki resocjalizacyjnej. Mieli troje dzieci - Łukasza, Joannę i Pawła.