Portret Panny Sternbachówny (Dziewczynka), 1904 r.

Bibliografia: Stanisław Wyspiański (1869-1907) Dzieła malarskie, wstęp Stanisław Przybyszewski, Tadeusz Żuk-Skarszewski, [Warszawa] 1925, s. 122, poz. 427, plansza LXVI; A. Doboszewska, Kalendarz życia i twórczości 26 marzec 1898 - grudzień 1907 Stanisława Wyspiańskiego, Kraków 1995; S. Krzysztofowicz - Kozakowska, Sztuka Młodej Polski, wyd. Kluszczyński 1999, s. 24

Obraz posiada opinię Ireny Bal

Dwadzieścia pięć lat po śmierci Stanisława Wyspiańskiego przyjaciel artysty, Stanisław Estreicher pisał: "Była to dusza wyniosła i do innych niepodobna, unikająca szablonu i pospolitości w każdym kierunku. [...] W całej jego twórczości dominuje nuta poszukiwania rzeczy nowych i własnych, ambicja odkrywania tego piękna, obok którego wszyscy przechodzili codziennie bez zwrócenia na niego uwagi". Takie właśnie piękno odnajdywał Wyspiański w twarzyczkach dzieci. Krewny artysty, Antoni Waśkowski, pisał we wspomnieniach: "Kochał w dzieciach nie tylko model, kochał każdą ich myśl, każdy uśmiech i smutek, entuzjazm krzyczący i płacz trwożliwy, zachwyt i przerażenie [...] wszystko to najwidoczniej zawsze podpatrywał i notował w pamięci [...] i tę ukochaną i zrozumianą duszyczkę dziecka pó¼niej zawsze z lubością malował". W bogatym dorobku twórczości plastycznej Stanisława Wyspiańskiego szczególne miejsce zajmują portrety dzieci. Są to najczęściej wizerunki jego własnych dzieci - Helenki, Mieczysława i Stasia, a także portrety dzieci osób zaprzyja¼nionych z artystą lub przedstawicieli inteligencji krakowskiej. W prezentowanym obrazie Wyspiański narysował dziewczynkę opartą rączkami o blat stołu, którego krawęd¼ ucieka w głąb po przekątnej kompozycji. Na stole nie leży żaden przedmiot, tło ścian pokoju jest neutralne, a ozdobiona kwiatami głowa dziewczynki wychodzi poza kadr obrazu. Takie ujęcie kompozycyjne jest typowe dla wielu portretów przedstawiających dzieci, m.in. dla najpopularniejszych pasteli Wyspiańskiego: Helenka z wazonem i kwiatami z 1902 r., Śpiący Staś (1902) czy Śpiący Mietek (1904). Tym razem, prezentowana kompozycja Wyspiańskiego skonstruowana jest tak, aby oddać duchowe życie małej modelki, które skupia się w uważnym wzroku dziewczynki skierowanym do góry, na dorosłego widza. Portret powstał w 1904 r. W tym samym roku Wyspiański namalował portret Helenki Sternbachówny (repr. [w:] Łukasz Gaweł, Stanisław Wyspiański, życie i twórczość, Kraków 2007, s. 90), który jest dokładnym powtórzeniem prezentowanego pastelu. Jedyną różnicą jest brak wianka kwiatów na głowie Helenki oraz nieco inny koloryt stołu i tła. Można zatem przyjąć, że bohaterką prezentowanego obrazu jest sześcioletnia Helenka Sternbachówna (ur. 1898r.), córka znanego filologa klasycznego, od 1898 r. profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Leona Sternbacha (1864-1940). W tym właśnie roku, 1904, Wyspiański portretował Sternbacha, jego żonę, Leontynę z Epsteinów i ich córkę. W 1925 r., kiedy ukazał się album o Wyspiańskim, w którym znalazła się plansza z reprodukcją Dziewczynki, właścicielką pastelu była wówczas Maria Dobrowolska w Krakowie. We wstępie do albumu Stanisław Przybyszewski pisał: "Nie było w Polsce przykładu, by którykolwiek z artystów mógł się w równie doskonałej mierze posługiwać dwoma środkami artystycznymi: słowem i formą czysto malarską, a więc d¼więkiem, linią i barwą... W duszy Wyspiańskiego dokonał się ten zdumiewający cud, że słowo stało się linią w jej najróżnorodniejszych przejawach, a na odwrót: linia słowem!