Lato na Podhalu, 1927 r.

"(...) Świat przedstawiony przez Malczewskiego nie jest światem fantastycznym - jest to ten nasz codzienny świat, bez żadnej formalnej stylizacji i w jakimkolwiek kierunku przedstawiony realnie, tylko jakby w lekkiej karykaturze i deformacji, mającej źródło swe nie w wymaganiach formy, tylko w psychologii życiowej twórcy. Składa się na to m.in. przesunięcie w różne strony (a nie harmonizowanie w określonym tonie) kolorów. Dołączają się momenty nastrojowe, ale i specyficzne: potworność i pospolitości i pospolitość dziwności i wynikająca z nich deformacja kształtów. Niesłychana skala barw (...) jest wynikiem spotęgowania życia we wspomnianych wyżej wymiarach. To wszystko w połączeniu z realnym `odrobieniem` przedmiotów przedstawionych daje wynik, że patrząc na obrazy Rafała Malczewskiego (...) jesteśmy w zupełnie innym świecie, przypominającym wizje narkotyczne pod działaniem pewnych alkaloidów lub też senne marzenia ze spotęgowaną rzeczywistością (...)". S.I. itkiewicz, Malarstwo (nie sztuka) Rafała Malczewskiego i tło jej powstania, "Wiadomości Literackie ", nr 21, 20.05.1928, (nr 229), s. 1

"Kompozycja na płaszczyźnie jest u mnie szeregiem selekcyj i eliminacji zbytecznych, moim zdaniem przedmiotów, nie tylko z powodu tkwiących we mnie wyobrażeń czysto malarsko-rzemieślniczych o obrazie, ale i z uwagi na wywołanie w widzu tegoż napięcia, które we mnie powstało i trwa. Próby stworzenia czegoś pod wpływem li tylko zadrażnienia zmysłu barwy i formy nie zadowalają mnie nigdy (...). Z drugiej jednak strony, jakiś dla mnie układ barwny, w tym momencie ten jedyny istotny, musi być przeniesionym z rzeczywistości bodźcem, działającym współrzędnie z wyżej wymienionym stanem. Inaczej wszystko przemija i zaciera się, pozbawione konieczności wypowiedzenia się malarskiego. Podnietą z zewnętrznego świata, punktem centralnym, naokoło którego wyłania się cały obraz, bywa często jakiś szczegół, zagubiony potem w całości, nikły w urzeczywistnieniu, nader ważny w narodzeniu wizji. (...) Barwa jest w danej chwili uciechą, odkryciem, radością czysto zmysłowego gatunku, formą wyłuskaną skrzętnie z otaczającego świata, wyrazem napięcia uczuciowego, czegoś boleśnie drogiego, z czem rozstać się trudno, a pragnie się z kimś podzielić. (...) Raz narysowany obraz jest dla mnie gotowy. (...) Pracując nad obrazem, gotów jestem przysiąc, że stwarzam wizję świata prawdziwszego niż ten rzeczywisty (...). Gdy podchodzę do moich obrazów olejnych po dłuższym niewidzeniu, zaciekawiają mnie o tyle, iż spostrzegam w nich rzeczy, które nie istniały dla mnie w chwili ich malowania; ujawnia się coś jak gdyby światopogląd - mój - gdyż uznać go muszę za taki, skoro wyłazi z moich utworów. Nie uważam siebie za smutnego człowieka, a jednak nie powiem, bym wiele wesołości i szczerej niezmąconej niczem pogody zamykał w to coś, co jest poza barwą i linją własnoręcznych malowideł". Rafał Malczewski , Moje malarstwo , Plastyka I, nr 1, 1930, s. 4-5. Syntetyzacja form, giętkość linii i operowanie kontrastowymi kolorami to najważniejsze z cech, które pojawiają się w malarstwie Rafała Malczewskiego w drugiej połowie lat dwudziestych i decydują o odrębności i znaczeniu tego okresu. Prezentowany obraz pochodzi z 1927 roku. W tym czasie, jak twierdzili ówcześni krytycy, Malczewski był u szczytu swoich twórczych możliwości i cieszył się ogromnym powodzeniem. Artysta zostawił już za sobą ekspresjonistyczne eksperymenty i nostalgiczną tematykę małych miasteczek i prowincji. Jego sztuka stawała się wyraźnie niezależna. Coraz ważniejszą rolę artysta przypisywał autonomii koloru i formy. Obrazy powstające około 1927 roku są, jak pisała Dorota Folga-Januszewska, "bardzo czyste, budowane przez zaskakujące połączenia form wymyślanych i istniejących plenerów". "Lato na Podhalu" operuje jednorodnymi płaszczyznami lśniących barw. Kształty nawarstwiają się kulisowo i opracowywane są w różnorodny sposób. Wprowadzenie spływających miękko linii, pęczniejących kropek i wybrzuszeń decyduje o niezwykłej dekoracyjności obrazu. W centrum kompozycji artysta umieścił niewielkich rozmiarów postać. Mimo jej obecności pejzaż sprawia wrażenie opustoszałego i monumentalnego. Ten poetycki efekt łączy obraz Malczewskiego z zyskującym na znaczeniu w końcu lat dwudziestych malarstwem metafizycznym (szczególnie ze sztuką włoskiego artysty Carlo Carry). W "Lecie na Podhalu" widać charakterystyczne koliste korony drzew i krzewów, które odnaleźć można na kilku innych obrazach Malczewskiego z końca lat dwudziestych. Ze względu na ich formy historycy sztuki mówią niekiedy o "okresie bawełnianych drzew" w twórczości artysty. "Lato na Podhalu" jest niewątpliwie jednym z najgenialniejszych przykładów takiej "bawełnianej" pracy.