Lutnista (Mężczyzna w renesansowym kostiumie), 1891 r.

obraz omówiony i reprodukowany (w:) Dom Aukcyjny Rempex, 39 Aukcja Dzieł Sztuki i Antyków, 22 pa¼dziernika 1997, Warszawa, Krakowskie Przedmieście 4/6, s. 41, poz. 364 (jako Mężczyzna w renesansowym kostiumie); Krystyna Kulig-Janarek, Wacława Milewska, Leon Wyczółkowski 1852-1936, s. 100, 101 (repr.), 301 (jako Lutnista)

Opinia Irena Bal
Lutnista jest jednym z sześciu obrazów Leona Wyczółkowskiego, należących do cyklu umownie nazywanego Wesołe pacholęta. Wszystkie te obrazy artysta namalował w Warszawie w 1891 roku. Przedstawił na nich paziów przebranych w stroje dworskie; akcja czterech obrazów rozgrywa się w plenerze na łące, natomiast dwóch pozostałych we wnętrzach. Obrazy pogrupowane były w pary; pierwsza przedstawiała kilkuletnie dzieci (Pa¼ z lutnią, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie) i obraz chiaroscuro z dzieckiem leżącym na trawie (zaginiony); druga to rozbawieni dwaj chłopcy (Wesołe pacholęta, Muzeum Narodowe w Warszawie) i kompozycja z trzema chłopcami (zaginiony) oraz trzecia para przedstawiająca dojrzałych już młodzieńców, złożona z obrazów Lutniści (zaginiony) i prezentowanego obecnie obrazu Lutnista. Wyczółkowski wspominając po latach zaginioną wersję obrazu Wesołe pacholęta, mówił, że było to „rozsłonecznione, rozigrane, jedno z najsłoneczniejszych moich obrazów…”. W 1891 r. Wyczółkowski był już dojrzałym artystą, po nauce w Szkole Rysunkowej u Wojciecha Gersona, po studiach u Sandora Wagnera w Monachium i doskonaleniu się pod okiem Jana Matejki w Krakowie. Od ukończenia nauki wiele podróżował, bywał w Paryżu, Lwowie, Warszawie. Lata osiemdziesiąte to pobyty w Warszawie, przeplatane długimi wyjazdami na Podlasie, Wołyń i Ukrainę. W Warszawie Wyczółkowski zdobywał popularność i pieniądze świetnie malowanymi scenami salonowymi, natomiast na Ukrainie, gdzie w tym okresie życia przebywał z przerwami dziesięć lat, głębokie przeżycie przyrody zbliżyło go do malarstwa impresjonistycznego. Chociaż prezentowany obraz Lutnista nie rozgrywa się w plenerze tak jak inne obrazy z tego cyklu, utrzymany jest w równie pogodnym nastroju.. Rozbrykaną wesołość dzieciństwa artysta zastąpił tu spokojem zrównoważonej dorosłości emanującej z postaci młodzieńca. Plener, choć nieobecny w dosłownym sensie, zasygnalizował natomiast wiszącym na ścianie, oprawionym w złote ramy, dużym obrazem z rozległym krajobrazem górskim widzianym w pogodny, jasny dzień. Uważa się, że cykl obrazów Wesołe pacholęta namalował Wyczółkowski pod wpływem „renesansowych” obrazów Aleksandra Gierymskiego, a także, że był to zwrot malarza w kierunku symbolizmu, który zaowocował rok pó¼niej znanym obrazem Druid skamieniały. Biorąc pod uwagę okoliczności powstania Lutnisty, jego znaczenie w twórczości malarza, jest to obraz wyjątkowy. Zarówno mistrzowski warsztat artysty jak i fakt, że jest jednym z trzech zachowanych obrazów z cyklu Wesołe pacholęta, predysponują go do zbiorów muzealnych. W 1997 r. obraz pokazano w Domu Aukcyjnym Rempex, a w 2003 r. prezentowano go na wielkiej wystawie monograficznej Leona Wyczółkowskiego w Muzeum Narodowym w Krakowie.