Portret ks. St. Lubomirskiego, 1780 r.

Opinia p. Ireny Bal Stanisław Lubomirski (1583-1649), herbu Szreniawa, syn Sebastiana i Anny z Branickich, od 1628 r. wojewoda ruski, od 1638 r. wojewoda i starosta krakowski, od 1647 r. legitymujący się tytułem księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, żonaty z Zofią Ostrogską; wykształcony na uniwersytecie w Padwie, ceniony za zdolności wojskowe, cieszył się dużą popularnością wśród szlachty. Był jednym z najbogatszych magnatów swoich czasów; utrzymywał wspaniały dwór, fundował kościoły, kaplice, szkoły, budował lub rozbudowywał zamki w Płonnem, Rzemieniu, Lubowli, Zatorze i Nowym Sączu. Za swoją siedzibę obrał zamek w Wiśniczu, który wspaniale przebudował, natomiast obok zamku wzniósł miasto nazwane pó¼niej Nowym Wiśniczem. Wiarygodnym przekazem wyglądu Stanisława Lubomirskiego jest jego portret reprezentacyjny namalowany przed 1649 r. przez niezidentyfikowanego artystę (własność Muzeum Narodowego w Warszawie). Niewątpliwie właśnie z tego portretu zaczerpnięty jest układ głowy i charakterystyka rysów twarzy w prezentowanym portrecie Stanisława Lubomirskiego. Widzimy magnata w ujęciu do ramion, w zbroi, z głową zwróconą w prawo, wzrokiem skierowanym na widza. Napis i data umieszczone nad głową: STANIS: KSIźŻĘ LUBOMIRSKI H.W.K. / R:1621 oraz zbroja Lubomirskiego mają przywołać zasługi, jakie odniósł on w bitwie pod Chocimiem (1621 r.), kiedy po niespodziewanej śmierci hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, objął dowództwo i doprowadził do zakończenia oblężenia. Wówczas to zaczęto tytułować go hetmanem wielkim koronnym (H.W.K.), choć sam Lubomirski sprawował urząd regimentarza koronnego, a tytułu hetmańskiego nigdy nie dostąpił. Autorem wizerunku Lubomirskiego jest Konstanty Aleksandrowicz, malarz portrecista działający w ostatniej ćwierci XVIII wieku. W zbiorach publicznych i prywatnych znajduje się osiemdziesiąt jeden obrazów jego autorstwa. Przeważająca ich część to swobodne kopie, najczęściej portretów malowanych przez Marcello Bacciarellego, ukazujące wizerunki postaci historycznych oraz podobizny współczesnych przedstawicieli rodów szlacheckich i magnackich. Wykonywane na zamówienie tworzyły galerie, których przesłanie miało przypominać współczesnym chwalebną przesość narodu. W 1777 r. Aleksandrowicz wykonał cykl portretów historycznych dla Tadeusza Czackiego do jego Biblioteki Poryckiej, a w latach 1785 – 93 czterdzieści portretów do galerii Ignacego Morawskiego w Zauszu pod Nieświeżem. Bez wątpienia Portret Stanisława Lubomirskiego był przeznaczony do takiej właśnie galerii. Napis na odwrociu płótna: Wojtkuszki wskazuje, że obraz pochodzi z pałacu hrabiów Kossakowskich w Wojtkuszkach w województwie wileńskim. W 1764 r. Michał Korwin-Kossakowski kupił Wojtkuszki od poprzednich właścicieli i przemienił je w wielkopańską rezydencję. Zarówno wtedy jak i po przebudowie pałacu w połowie XIX w., według relacji przytoczonych przez Romana Aftanazego (Materiały do dziejów rezydencji, t. IV a, Warszawa 1987, s. 485-486), "ściany zawieszone były ciasno portretami królów polskich, przeważnie malowanymi na płótnie, oprawione w czarne, ocone ramki… Portrety nie były sygnowane, ale według tradycji rodzinnych przypisywano je bąd¼ samemu Bacciarellemu, bąd¼ też jego szkole, czy wreszcie uważano za kopie oryginałów mistrza, przeznaczonych dla Zamku Królewskiego w Warszawie". Można przypuszczać, że Konstanty Aleksandrowicz był traktowany w Wojtkuszkach jako przedstawiciel szkoły mistrza Marcello Bacciarellego.