MILDA, BOGINI MIŁOŚCI, 1890

Kazimierz Alchimowicz, malarz mocno związany z rodzinnymi stronami, swoimi obrazami często i chętnie nawiązywał do litewskiej historii, podań i obyczajów (Pogrzeb Gedymina, Lizdejko, Świtezianka).
Historię Mildy, litewskiej bogini miłości, bardziej niż z ludowej legendy, artysta wysnuł z jej swobodnej interpretacji spisanej przez Józefa Ignacego Kraszewskiego w Witoloraudzie, pierwszej części dzieła Anafieles. Pieśń z podań Litwy (wyd. polskie Wilno 1840; pieśni II i III 1843, 1845; tłumaczenie litewskie 1881). Witolorauda opowiadała o skrywanej miłości bogini Mildy i Litwina, rybaka Romusa, o gniewie boga Perkuna "pana gromu", który zabił Romusa piorunem, ucieczce i ukrywaniu się Mildy, a wreszcie o narodzinach i dorastaniu mitycznego Witolda.
Wszystko to przetopione w powieść poetycką, nie pozbawioną piękna i wartości /.../ przyjęte przez Litwinów jako epopeja narodowa niemal z entuzjazmem ... jest najdowolniejszą inwencją romantyczną ... wolno poecie szafować materiałem wedle swych celów ... (Aleksander Brückner, Starożytna Litwa. Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne, Olsztyn 1979, s, 21-22).

Milda - jeden z najsławniejszych obrazów Kazimierza Alchimowicza - pokazywany był na różnych wystawach krajowych i zagranicznych. Debiutowała na dorocznej wystawie w Glaspalast w Monachium latem 1890, tam też spotkała się z przychylną opinią jako obraz hübsch, glatt, süßlich und sinnlich (ładny, gładko malowany, pełen słodyczy i zmysłowości), a któraś z berlińskich firm reprodukowała ją w chromolitografii. W tym samym roku Milda - zdaniem recenzenta malowana śmiało i efektownie - otrzymała I nagrodę w zachętowskim konkursie im. Wojciecha Gersona i była eksponowana w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych.

Następnie - w roku 1891 - obraz był wystawiony w warszawskim Salonie Krywulta, w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych, a przede wszystkim na wielkiej Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Berlinie, otwartej uroczyście 1 maja (trwała do 20 IX 1891). Wystawa ta była szczególnym wydarzeniem dla Polaków - po raz pierwszy bowiem występowali razem, łącząc - pod szyldem "Werke polnische Künstler" - dzieła artystów ze wszystkich zaborów. Milda odznaczona została wówczas małym złotym medalem.

Kolejna wielka wystawa, na której obraz był eksponowany, to Światowa Kolumbijska Wystawa w Chicago - World’s Columbian Exposition - urządzona w czterechsetną rocznicę odkrycia Ameryki (trwała od 1 V do 3 X). Alchimowicz pokazał tam łącznie pięć prac, z nich właśnie Mildę umieszczono w głównej sali działu polskiego, pomiędzy najznakomitszymi obrazami polskich artystów. W roku 1894 wystawę tę przeniesiono do San Francisco i pokazano na California Midwinter International Exposition. A później jeszcze w Los Angeles.

Kolejna i - na całe lata - ostatnia wiadomość o losach obrazu to informacja o aukcji dzieł polskich artystów, wystawianych uprzednio na Kolumbijskiej Wystawie w Chicago. Aukcja odbyła się w Nowym Jorku, przy 1292 Broadway w dniach 25 i 26 kwietnia 1895. Obejmowała łącznie 103 prace (obrazy i akwarele) wśród nich także Mildę Kazimierza Alchimowicza. Obraz został sprzedany za kwotę 625 $. Dla porównania, ogromny Chrzest Litwy Wojciecha Gersona uzyskał cenę 425 $. Oba obrazy kupił zresztą ten sam nabywca - pastor Dean Hoffman. Być może to właśnie on (lub nieznany późniejszy właściciel) skorygował wówczas rozmiar płótna. Chrzest Litwy, który pastor Hoffman zamierzał podarować swemu kościołowi, odnalazł się w roku 1980, losy Mildy pozostały niewiadome aż do dzisiaj.

Sam artysta przykładał widać sporą wagę do swego dzieła, skoro po latach, w 1910, namalował jeszcze dwie repliki Mildy. Jedna z nich - obraz o porównywalnych rozmiarach - pojawiła się na polskim rynku sztuki w roku 1992 (fot. 1), druga - mniejsza - znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (fot. 2). Obie różnią się stylowo od pierwotnego obrazu, utrzymanego w duchu malarstwa szlachetnego akademizmu. Późniejsze wersje cechuje jaśniejszy koloryt i specyficzne "rozedrganie" powierzchni, widoczne także na szkicu do tej, późnej wersji kompozycji (fot. 3).

Bibliografię podajemy w wyborze; kolejne pozycje ułożone są według następujących po sobie wydarzeń - obraz był wymieniany w wielu różnych czasopismach, katalogach oraz opracowaniach zbiorczych.

- Illustrierter Katalog der Münchener Jahresausstellung von Kunstwerken aller Nationen im Königl. Glaspalaste 1890, Ausgegeben Ende September, München 1890, s. 1, nr kat. 15: Milda (Nach eine legende der litauischen Mythologie);

- Silva rerum. Artystyczne, "Tygodnik Ilustrowany" 1890, II półrocze, nr 45 z dn. 8 XI; s. 303 [wystawiona w Monachium Milda ma być reprodudukowana w chromolitografii przez firmę berlińską];

- [Milda nagrodzona w konkursie im. W. Gersona] Z tygodnia, - qs. -, "Tygodnik Ilustrowany" 1891, I półrocze, nr 55 z dn. 17 I, s. 47; także: Z tygodnia, - cj. - (Cz. Jankowski), "Tygodnik Ilustrowany" 1891, I półrocze, nr 56 z dn. 24 I, s. 62;

- Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem za rok 1890, Warszawa 1891, s. 6 [Milda; I nagroda w konkursie im. W. Gersona], s. 19 [Milda wystawiona w TZSP w 1890] wym. 101 x 70 cali (~ 242,4 x 168 cm);

- E. Swieykowski, Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1854-1904, Kraków 1905, s. 3 [Milda na wystawie TPSP w roku 1891];

- M. Płażewska, Warszawski Salon Aleksandra Krywulta (1880-1906), Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie, T. X, Warszawa 1966, s. 363 [Milda wystawiona w roku 1891];

- Internationale Kunst-Ausstellung veranstaltet vom Verein Berliner Künstler anlässlich seines fünfzigjährigen Bestehens 1841-1891, Katalog und Führer, Berlin Verlag des Vereins Berliner Künstler 1891, s. 352, nr kat. 3801: Milda (Venus der litauischen Mythologie);
- World’s Columbian Exposition 1893. Official Catalogue. Part X. Departament K. Fine Arts, Edited by the Departament of Publicity and Promotion, Chicago 1893, s. 174: Society of polish Artists, nr kat. 5 [Milda];

- World’s Columbian Exposition official publications. Revised Catalogue. Departament of Fine Arts with index of exhibitors, Chicago 1893, Society of polish Artists, s. 428, nr kat. 4 [Alchimowicz K., Milda, Goddess of Love];

- W. Walton, Art and Architecture. World’ Columbian Exposition MDCCCXCIII, Official Illustrated Publication, Philadelphia: G. Barric, [1893]. s. 73, tekst i il. [Milda];

- J. S. (J. Sosnowski), Listy z Wystawy Kolumbijskiej, "Czas" 1893, nr 187 z dn. 18 VIII, s. 1 [o obrazach i urządzeniu działu polskiego];

- A. M. Drexlerowa, A. K. Olszewski, Polish Participa-
tion in World Exhibitions 1851-2005, Ministry of Cul
ture and National Heritage, Warszawa 2008, s. 207
[Milda na wystawie w Chicago];

- Ig. P., Echa zachodnie, New York, 8 maja. Losy obrazów polskich, "Kraj" 1895, nr 21 z dn. 25 V (6 VI), s. 21 [Milda sprzedana na licytacji dzieł z wystawy w Chicago];

- Z. Michael Legutko, An Auction a Century Ago / O pewnej aukcji sprzed wieku, "Pro Arte" Polish Art in the World / Sztuka polska w świecie, [kwartalnik]; New York, spring 1988, całość na ss. 142-145, 5 il. rożnych obrazów; s. 143 [Milda na licytacji].