WILGA I KRASKA, 1896

Obraz przedstawia wycinkowo ujęty fragment śródleśnej, rozsłonecznionej polany z motywem dwóch przelatujących ptaków widocznych w bliskim planie. Wyolbrzymione grą perspektywy i sposobem kadrowania, ptaki są indywidualnie scharakteryzowane i uchwycone w naturalnych, podpatrzonych pozach. Zwracają uwagę odmiennością kształtów i póz w locie oraz barwnym upierzeniem, które to cechy podkreślają różnice gatunkowe. W tym ptasim pościgu pierwszy plan wypełnia jaskrawo upierzona - oranżowa i szafirowo błękitna - kraska (coracias garrulus), a za nią, nieco w głębi widać żółtą wilgę (oriolus oriolus) o czarno-brązowych skrzydłach.
Data "1896", widoczna w sygnaturze malarza, znakomicie sytuuje Wilgę i kraskę wśród wielu innych pejzaży z samodzielnym "ptasim" motywem, który - choć podejmowany i wcześniej (np.: Żurawie, 1870, Dropie, 1886) - na dobre zagościł w twórczości Chełmońskiego po jego powrocie do kraju i osiedleniu się w Kuklówce. Miejsce rozpędzonych zaprzęgów i rozhukanych rumaków, których uroda, kształty i ruchy skupiały przedtem uwagę artysty, zajęło ptactwo podpatrywane w mazowieckim plenerze z równą uwagą i umiejętnością obserwacji (istnieje wiele rysunków rozmaitych ptaków w locie lub w bezruchu, rysowanych na kartach szkicowników artysty). Chełmoński przyjmuje różne koncepcje kompozycyjne i interpretacyjne. W części rozwiązań obrazów z ptasim bohaterem dominuje pejzaż, do tego stopnia, że mamy trudności w identyfikacji gatunku ptaków - niewielkich znaków graficznych - zawieszonych wysoko nad horyzontem (np.: Kaczeńce - Wiosna, 1908). Jednak w większości tych kompozycji, bez względu na ich wielkość czy format, to właśnie ptak urasta do miana bohatera - motywu zasadniczego interpretowanego niekiedy symbolicznie (np.: Dropie, 1886; Lelaki, 1888; Czajki, 1890; Kuropatwy, 1891; Czapla bąk, 1891; Sójka, 1892; Kurka wodna, 1894).
W Wildze i krasce, gdzie dwa radośnie szybujące barwne ptaki są głównym tematem i motywem kompozycji, obserwujemy również wyraźną zmianę palety, jej niemal impresjonistyczne rozjaśnienie. To także sytuuje obraz w określonym etapie konsekwentnie rozwijanej zmiany widzenia artysty. Po serii obrazów utrzymanych w gamie stonowanej, chłodnej i dość zawężonej (np.: Dropie, 1886; Kuropatwy, 1891) Chełmoński rozszerza paletę, wzbogacając ją o zróżnicowane w natężeniu błękity, zielenie czy żółcienie (np.: Czapla - bąk, 1891; Sójka, 1892; Pogoda - jastrząb, 1899).

Z ekspertyzy p. Elżbiety Charazińskiej z dn. 20 listopada 2014 r. (w załączeniu)