PEJZAŻ - BOCZKI. PEJZAŻ Z BOCZEK, po 1900

Obraz posiada ekspertyzę p. Tadeusza Matuszczaka, badacza i wybitnego znawcy życia i oeuvre artysty (z dnia 2 kwietnia 2017). Do tego opracowania odwołujemy się w poniższej nocie, przywołując obszerne fragmenty tekstu.

Pejzaż z Boczek (wsi w powiecie łowickim, miejscu urodzin artysty) jest znakomitym przykładem fascynacji Chełmońskiego mazowieckim krajobrazem, zdałoby się, prozaicznym motywem rozległego, pustego pola z linią wiejskich obejść na horyzoncie, z niebem przejaśniającym się po letniej burzy i niemalże magicznym zjawiskiem, gdy z ciemnej, burzowej chmury wyłaniają się jasnobłękitne smugi światła. Malarska wizja artysty nadaje temu - realistycznemu przecież - pejzażowi wymiaru poetycznej nostalgii. Obraz fascynuje także wirtuozerią i swobodą malarskiego warsztatu, przestrzennością kompozycji, prostotą, prawdą oraz kojącym nastrojem spokoju nastałego po burzy.
Prostota kompozycji i malarskie walory prezentowanego Pejzażu z Boczek pozwalają datować go na lata po roku 1900, okresu podsumowującego malarskie dokonania artysty.

Po śmierci Józefa Chełmońskiego w jego dworku w Kuklówce pozostało wiele olejnych szkiców, studiów i rysunków. Te wykonywane najczęściej z natury "notaty malarskie", artysta wykorzystywał jako materiał pomocniczy do malowania dużych obrazów. Miał do nich stosunek czysto instrumentalny, prawie nigdy nie pokazywał ich publicznie i jeszcze rzadziej sygnował. Natomiast dla najstarszej, niezamężnej córki malarza, Jadwigi (1879-1928), która po śmierci ojca przejęła pieczę nad Kuklówką, sprzedaż tych pracownianych prac stała się jedną z form utrzymania.

Chełmoński malował swe malarskie "zapiski" na luźnych kawałkach fabrycznie gruntowanego płótna, zazwyczaj nierówno odciętego z większego formatu lub - co dużo rzadziej - na kawałkach sklejki. Jadwiga - sprzedając czy darowując je - naklejała takie luźne płótno na tekturę lub, rzadziej, na płótno. Zwyczajowo, aczkolwiek nie zawsze, opatrywała te prace ustalonym napisem-formułką, zaświadczającym o autentyczności dzieła.

Według napisu na odwrocie oraz ustnej tradycji, Pejzaż z Boczek był własnością dr. Józefa Gutowskiego, warszawskiego lekarza, wieloletniego członka władz Zachęty, znanego i wytrawnego kolekcjonera. Jego kolekcja szkiców i rysunków Chełmońskiego liczyła około 40 pozycji, w tym przynajmniej 26 prac olejnych. Dla uformowania tego zbioru nie bez znaczenia była jego zażyłość czy nawet przyjaźń z Jadwigą Chełmońską. Od niej bowiem kolekcjoner nabywał prace artysty.
Warto przytoczyć opinię o kolekcji dr. Gutowskiego wyrażoną przez znanego malarza i krytyka, Władysława Wankie przy okazji wystawy w Zachęcie w roku 1922:
Oczywiście wyborna w swym niezwykłym doborze kolekcja D-ra Gutowskiego przoduje całej wystawie. /.../ Rzeczy te posiadają znaczenie dokumentu o nieprzemijającej wartości, stanowić mogą chlubę każdego zbioru, a ich właściciela ukazują jako miłośnika i znawcę, mało równych mającego w kraju.
Jest tam między innymi parę prac prima vista, od razu na gorąco rzuconych fantazją, te, wyznajemy, podobają się nam więcej, jak potem powstałe obrazy!
(Wł. Wankie, Z Zachęty. Wystawy: Józefa Chełmońskiego, Nirnsteina, Trzcińskiego, "Świat" 1922, nr 36 z dn. 9 września, s. 12).

Według ustaleń T. Matuszczaka, interesujący nas Pejzaż z Boczek eksponowany był w 1936 na wystawie w Łowiczu, gdzie pokazano 42 obrazy i rysunki Chełmońskiego ze zbiorów córki artysty, Marii z Chełmońskich Łoskowskiej oraz dr. Gutowskiego.
Wystawę tę zorganizował Jan Wegner, znany badacz twórczości artysty. Obraz należy wiązać z jedną z trzech prac wymienionych w katalogu tej wystawy:
- Katalog wystawy prac Józefa Chełmońskiego. Utwory ze zbiorów Marii z Chełmońskich Łoskowskiej i dr. Józefa Gutowskiego, Łowicz 11 -14. VI. 1936, Komitet obchodu 800-lecia Łowicza, Pejzaż (Boczki) - poz. 14 albo Pejzaż I - poz. 30, albo Pejzaż II - poz. 31.