MATKA BOSKA CZĘSTOCHOWSKA, 1903

W latach 1903/1904 Józef Chełmoński namalował dla zakonu oo. Paulinów na Jasnej Górze dwie olejne kopie cudownego obrazu Matki Bożej Częstochowskiej - jedną w srebrnej sukience, drugą bez sukienki. Oba te obrazy znajdują się dziś w jasnogórskim klasztorze. Artysta kończył je w swoim domu w Kuklówce, przedtem jednak odwiedził Jasną Górę i w Wielki Czwartek 9 kwietnia (według Kalendarza Juliańskiego 27 marca) 1903 roku wykonał rysunki i szkice do planowanego zamierzenia. Wtedy to powstała także - malowana gwaszem i akwarelą - "nasza" kopia obrazu jasnogórskiego, kopia, która posłużyła później za wzór dla licznych drukowanych reprodukcji. Monochromatyczny ton tej pracy uzasadniony jest właśnie jej przeznaczeniem - powieleniem w czarno-białych reprodukcjach.

Okoliczności pobytu Chełmońskiego na Jasnej Górze opisano w 46 numerze "Tygodnika Ilustrowanego" z roku 1903, równocześnie zamieszczając na okładce reprodukcję właśnie tej "naszej" pracy.
Pisano wówczas: "zamieszczamy kopię z cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Jest to najwierniejsze do tej pory odzwierciedlenie oryginału dokonane z pietyczną sumiennością przez słynnego mistrza pędzla, Józefa Chełmońskiego. Należy dodać, że kopia ta powstała na zamówienie OO. Paulinów, którzy przez uzyskanie dokładnej podobizny cudownego obrazu Bogarodzicy pragnęli przyjść z pomocą malarzom częstochowskim, nie mającym możliwości należytego odtworzenia oryginału, ze względu na zmrok, panujący stale w kaplicy. Otóż w wielki czwartek r.b., w jedynym dniu, w którym obraz przez cała dobę jest zasłoniony blachą złotą, przenieśli go OO. Paulini do Skarbca i, umieściwszy w świetle dziennym, polecili skopiować wezwanemu w tym celu Józefowi Chełmońskiemu. Następnie, po wykonaniu kopii, zrobiono z niej pod kierunkiem artysty szereg zdjęć fotograficznych, które odtąd służyć będą za pierwowzór licznym malarzom częstochowskim."

Sprawę zamówienia u Józefa Chełmońskiego kopii cudownego obrazu odnotował wówczas także o. Euzebiusz Rejman, ówczesny przeor klasztoru na Jasnej Górze, przytaczający, m.in. powody, dla których zdecydowano się na jego skopiowanie: "Pierwszy /.../ to rocznica trzechsetletnia [urodzin o. A. Kordeckiego], drugi zaś ten, że malarze Częstochowy nie mając sposobności widzieć dokładnie oryginalnego Obrazu, nie mogli, choćby chcieli, dokładnie go odtworzyć. Przyczyna leży w tym, że sama kaplica, w której obraz się znajduje, jest dosyć ciemna, nadto, grubo i bogato szyta kamieniami i perłami suknia na Obrazie, odstając od niego, jeszcze więcej zaciemnia Oblicze, a zresztą sam Obraz wysoko umieszczony w Ołtarzu i raz tylko na rok w dzień Wielko-Czwartkowy, z pewnymi ceremoniami z miejsca swego bywa zdejmowany i w inną sukienkę przyodziewany."

Pracę Chełmońskiego o. Rejman ocenił bardzo wysoko, pisząc:
"P. Józef Chełmoński uwydatnił przy swej pracy dwie bardzo ważne rzeczy: znajomość zupełną tegoczesnego artyzmu i cześć głęboką dla starożytnego, który pragnął przedstawić Bogarodzicę w Obrazie cudownym. /.../ Serdeczną wdzięczność za to mają dla szanownego nestora malarzy Polskich O.O. Paulini."
Dla Chełmońskiego - człowieka głębokiej wiary - tak bliski kontakt z uświęconym modlitwą, tradycją i legendą obrazem Matki Boskiej musiał być szczególnym, głębokim przeżyciem. Warto jeszcze przypomnieć, że w trzy lata później artysta namalował obraz Pod Twoją Obronę (1906), w którym nad uśpioną wioską, na nocnym niebie jawi się - utkana ze światła i mgły - obłoczna wizja Matki Boskiej, Królowej Polski w Jej jasnogórskim wizerunku.