AUTOPORTRET, 1908

Obraz - autoportret artysty na tle zieleni - powstał w roku 1908. Malczewski mieszkał wówczas w willi "Pod Matką Boską" na krakowskim Zwierzyńcu (dziś ul. Księcia Józefa 29). Dom otoczony był dużym ogrodem, który wznosił się tarasami po stoku wzgórza. Ten bliski, przydomowy pejzaż - powtarzający się także w innych autoportretach z tego okresu - artysta uczynił tłem swego portretu, portretu w zwyczajnym roboczym stroju, jakiego zwykł używać przy pracy (szara bluza i kapelusz). Uwaga malarza, a także odbiorcy dzieła, skupia się przede wszystkim na twarzy modela, samego artysty zamyślonego i niejako zapatrzonego we własne myśli. Postaci w tle na dalekim planie są dopełnieniem treści obrazu, przywodząc rozmaite wątki z twórczości Malczewskiego - żywiołu natury, cielesności, ułudy, kaprysu (Chimera), natchnienia, poezji (Pegaz, Muza) oraz cierpień, walki i tęsknoty za wolną Ojczyzną (wędrowiec w szynelu, Sybirak).

Obraz był pierwotnie własnością Franciszka Aleksandra Macharskiego (1852-1934), znanego krakowskiego kupca i filantropa, od 1902 członka Rady Kongregacji Kupieckiej w Krakowie. Jako dobrze zasłużony dla Krakowa i kraju, Franciszek Macharski odznaczony został Orderem Gwiazdy Rumunii (1907), Złotym Krzyżem Zasługi (1925), papieskim medalem Pro Ecclesia et Pontifice (1930). Był właścicielem Pałacu Spiskiego (od 1909) i restauracji "Hawełka", którą odziedziczył (1894) po jej założycielu Antonim Hawełce i której prowadzenie scedował z czasem na swego bratanka Leopolda, przedsiębiorcę i doktora praw, ojca ks. kardynała Franciszka Macharskiego.

Franciszek Aleksander Macharski był też wybitnym kolekcjonerem. Jego kolekcja, szerzej opisana przez Kazimierza Bartoszewicza, wymieniona jest także w Zbiorach polskich... E. Chwalewika (patrz niżej - bibliografia).

Jak pisał Bartoszewicz - Macharski "stworzył jeden z najpiękniejszych zbiorów prywatnych". Jako "szczery wielbiciel piękna /.../ z każdej swej podróży w sprawach komercjalnych za granicę przywoził już to jakiś piękny parawan czy stolik japoński, już to jakiegoś ‘holendra’ czy ‘flamanda’ /.../. A na miejscu w Krakowie nabywał przede wszystkim obrazy naszych malarzy. Czynił to z prawdziwym amatorstwem i rozważnie, nie jak powojenni, dzisiejsi mecenasi sztuki nabywający obrazy hurtownie i na metry. Nie szło mu o ilość okazów, ale o ich jakość. Nie polegał wyłącznie na własnym odczuciu piękna, ale radził się znawców".

W zbiorach Macharskiego znajdowały się, m.in. obrazy, rysunki i szkice J. Matejki, M. Bacciarellego, A. Grottgera, H. Siemiradzkiego, J. Fałata, S. Wyspiańskiego, Jul. Kossaka, A. Kotsisa, L. Wyczółkowskiego, J. Malczewskiego, W. Pruszkowskiego, W. Tetmajera, J. Brandta, F. Żmurki, W. Weissa, S. Filipkiewicza.

Kolekcjoner prowadził rękopiśmienny inwentarz zatytułowany "Zbiór obrazów Franciszka Macharskiego. Katalog zakupna", skrupulatnie odnotowując w kolejnych rubrykach podstawowe dane o każdym obrazie i okolicznościach jego nabycia (autor, tytuł, cena, data kupna, sprzedawca, uwagi). W Katalogu zakupna - pod datą dzienną 23 marca 1908 - wymieniony jest także obraz Jacka Malczewskiego Autoportret, kupiony od Autora za sumę 800 koron. O tym obrazie pisał nieoceniony Bartoszewicz: pyszny Autoportret Malczewskiego /.../ że świetny dodawać nie trzeba.

Następnym właścicielem Autoportretu Malczewskiego był bratanek Franciszka, Leopold Macharski (1886-1945), dr praw i przedsiębiorca, ojciec ks. kardynała Franciszka Antoniego Macharskiego. Już jako jego własność Autoportret został wystawiony i reprodukowany na okładce katalogu zbiorowej wystawy Jacka Malczewskiego otwartej w lipcu 1939 r. w TPSP w Krakowie.

Obecni właściciele kupili Autoportret w krakowskiej Desie w początkach lat sześćdziesiątych XX w.

Wystawy:
- TPSP Kraków 1908;
- Wystawa Jubileuszowa Jacka Malczewskiego, Kraków "Dom Artystów" 1925 [obrazy ze zbiorów prywatnych; bez katalogu];
- TPSP Kraków 1939 [katalog; patrz niżej].

Archiwalia i bibliografia:
- Dawna (1908?) fotografia obrazu wykonana przez Amalię Krieger w krakowskim Zakładzie Fotograficznym Kriegerowie (ul. św. Jana 1 /37) przechowywana w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie [patrz: http://katalog.muzeum.krakow.pl/pl/cat];
- Zbiór obrazów Franciszka Macharskiego. Katalog zakupna [rękopiśmienny "Katalog" prowadzony przez kolekcjonera; w posiadaniu rodziny];
- K. Bartoszewicz: Prywatne zbiory krakowskie. Galeria radcy Macharskiego, [w:] "Rzeczpospolita" [Warszawa], wydanie poranne, piątek 14 III 1924, nr 73, s. 4-5;
- E. Chwalewik: Zbiory polskie. Archiwa, biblioteki, Gabinety, Muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w Ojczyźnie i na Obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone, Tom I, A-M, Warszawa - Kraków MCMXXVI, s. 252, 253;
- Jacek Malczewski 1855-1929, [kat.] Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, lipiec - sierpień - wrzesień 1939, s. 14, poz. 94 [reprodukcja na okładce; bez ilustr. wewnątrz katalogu], s. 14, nr kat. 94 (Autoportret, bez podpisu i daty, olej, tektura, 64 x 80 cm [uwaga: wymiary zdjęte w świetle ramy w porządku: 1. podstawa obrazu, 2. jego wysokość]; własność dr Leopold Macharski).