MŁODZIENIEC Z MANDOLINĄ, 1924 r.

Na odwrocie papierowa nalepka z napisem pismem maszynowym - "Bildersammlung / Franz Pariser, Berlin / Fam. Pariser, Tel-Aviv / - 135999"; napis na płótnie: "135999".
Na dolnej listwie blejtramu - odręczny napis tuszem - "JEUNE HOMME A LA MANDOLINE" oraz nalepka Muzeum Narodowego w Warszawie o treści: "Poza muz. 24/98"
Literatura- S. Zahorska, Eugeniusz Zak, Warszawa 1927 (Monografje artystyczne, red. M. Treter, XV), il. 20 [nlb.], s. 24 (spis prac artysty), wymieniony pod rokiem 1924 jako "Muzyk (właśc. Franz Pariser, Berlin)".
Pochodzenie- Do roku 1939 - w kolekcji Franza Parisera w Berlinie, następnie w kolekcji rodziny Pariserów w Tel-Avivie. W roku 1997 zakupiony w Izraelu i przywieziony do Polski. Od roku 1998 w kolekcji prywatnej w Polsce.
Ekspertyzy- Barbara Brus-Malinowska, 23 lipca 2001 r.,
Jacek Wybodowski, 7 marca 1998 r. (ekspertyza konserwatorska)
W latach 1892-1902 Eugeniusz Zak mieszkał w Warszawie. Od 1902 r. studiował w Paryżu (Académie des Beaux-Arts, Académie Colarossi), a następnie w Rzymie i we Florencji. Studia uzupełniał także w Akademii monachijskiej. W latach 1916-1921 artysta przebywał w Polsce. W 1923 r. powrócił do Paryża.
Już od 1904 r. Zak wystawiał w Paryżu w Salonach: Jesiennym, Niezależnych, Tuileries. Pomimo, że na stałe mieszkał za granicą, brał czynny udział w polskim życiu artystycznym. Wystawy indywidualne artysty miały miejsce w Warszawie (1917, 1918), w Paryżu (Galerie Devambez, 1925) oraz pośmiertnie w Galerie Zak, należącej do żony artysty (1936, 1938). Był członkiem T.A.P. "Sztuka", "Formistów", "Rytmu".
Wczesne prace Zaka noszą znamiona fascynacji sztuką włoskiego Quattrocenta. Z lat 1910-1920 pochodzą idylliczne kompozycje, przedstawiające postacie ludzkie, pary kochanków, na tle sielankowych pejzaży emanujących atmosferą tajemnicy i melancholii. Widać w nich ślady fascynacji twórczością Pierre`a Puvis de Chavannesa, jak również Paula Cézanne`a - zwłaszcza w geometryzacji form architektury.
W ostatnim etapie twórczości (z którego pochodzi prezentowany obraz) artysta malował kompozycje z postaciami ujętymi w teatralnych, opartych na kontrapoście pozach, umieszczonymi zazwyczaj w pustych wnętrzach. Charakterystyczny był w nich kanon ludzkich sylwetek: wydłużonych, "giętkich", z twarzami o klasycznych profilach i zwężonych oczach.
Płótno przedstawia młodego mężczyznę ujętego w całej postaci, który stoi w pustym wnętrzu, oparty plecami o ścianę, w lekkim kontrapoście. Lewą rękę ma ułożoną nad czołem; w prawej - trzyma mandolinę. Po lewej stronie obrazu otwiera się wejście na klatkę schodową.
Mężczyzna ma na sobie białą koszulę oraz malinoworóżowe spodnie i kamizelkę takiej samej barwy, a wokół szyi - zawiązaną jasnoróżową chustkę; nosi białe buty ze spiczastymi nosami. Tło obrazu jest jednolite, brunatne. Kolorystyka całości jest stonowana, chłodna, ożywiona tylko lokalnie ciepłymi akcentami.
Obraz powstał w roku 1924 i należy do ostatniego, paryskiego okresu twórczości artysty. Znane są jego dwie wersje. Druga (z krzesełkiem i bukietem kwiatów) była reprodukowana w monografii Zaka, pióra Stefanii Zahorskiej (por. BIBLIOGRAFIA, il. 22 nlb.)
Około 1920 r. w malarstwie Zaka zaczyna przeważać nowa tematyka i nowe ujęcie postaci - we wnętrzach. Zamiast lirycznych bohaterów sielanek na łonie natury pojawia się świat nierzeczywisty, świat "na opak", którego mieszkańcami są ludzie "wolni": komedianci, tancerze, muzycy, aktorzy kukiełkowi, pijacy i włóczędzy. Te idealizowane postaci, bierne wobec rzeczywistości, egzystują na marginesie życia, znajdując ukojenie bólu istnienia w muzyce, tańcu, teatrze i - alkoholu. Ich świat jest nierzeczywisty, fantastyczny, a je same cechuje sielankowa łagodność połączona z melancholią i życiowym zagubieniem.
Po okresie tradycjonalizmu we wczesnej twórczości, Zak zerwał z realistycznym ujęciem rzeczywistości. Zainteresował się problematyką kompozycji obrazu, rytmiką linii, równowagą brył i harmonią barw. Postaci i przedmioty łączyły się z tłem w jedną strukturę barwną. W doborze barw Zak nie kierował się kolorem rzeczywistym. "Abstrakcyjny" kolor tworzył nastrój, wzmagał dekoracyjność i harmonijny układ obrazu. Wpływ Cézanne`a, widoczny w konstrukcji obrazów Zaka, jest tu złagodzony, wyciszony, a ostra geometria linii - zastąpiona łagodnym konturem i falowaniem kształtów. Kolorystyka jego prac, zwłaszcza w ostatnim okresie twórczości, odznacza się subtelnością i wibracją tonów, wykonanie zaś - finezją i technicznym mistrzostwem.
Zak zazwyczaj opracowywał pojedyncze motywy figuralne, łącząc je potem w większe kompozycje. Motywy Młodzieńca z mandoliną oraz Tancerki (znane także dwie wersje) zostały połączone w obrazie Tancerka i muzyk.