WOZY NA BŁOTNISTEJ DRODZE, po 1900

Za opinią Anny Tyczyńskiej
Opisany obraz jest bezspornym dziełem Alfreda Wierusza-Kowalskiego (1849-1915), wybitnego polskiego malarza tzw. szkoły monachijskiej. Pochodzi ze spuścizny po artyście; w dniu 28 kwietnia 1917 był wystawiony do sprzedaży na specjalnej aukcji w monachijskiej Galerii Hugo Heblinga wraz z zespołem 76 innych jego obrazów. Opisany został w katalogu tejże aukcji pod numerem 59 (patrz: Moderne Ölgemälde. Nachlass Professor Alfred von Wierusz-Kowalski. München. Auktion in München in der Galerie Helbing, München, 1917, s. 12, nr kat. 59 - Im Regenwetter. Zwei Bauernwagen unterwegs; düstere Regenstimmung. Bez. A. Wierusz-Kowalski; Ol auf Pappe, 51 x 66; Goldrahmen). Położony na obrazie podpis artysty odpowiada jego swobodnym, zamaszystym, a czasem nawet dość niedbałym sygnaturom z pó¼niejszego okresu twórczości. Wozy na błotnistej drodze datować należy, bowiem na lata po 1900, okres dojrzałej twórczości artysty, który powtórzył tu - często i chętnie stosowane - rozwiązanie kompozycyjne z zaprzęgami na biegnącej ukośnie drodze. Kompozycja stwarza sugestywne wrażenie nieskończonej przestrzeni i głębi. Obraz malowany jest szeroko, impastowo i śmiało, ze swobodą i lekkością impresyjnego szkicu, w sposób charakterystyczny dla pó¼niejszej twórczości artysty. Jego szarobrunatna kolorystyka - ożywiona silniejszymi akcentami rudawych brązów i zieleni na polu w oddali oraz błękitów na niebie i kałużach na pierwszym planie - współtworzy nostalgiczny nastrój jesiennego, słotnego krajobrazu. Tę umiejętność budowania nastroju światłem i kolorem zauważali i podkreślali już współcześni artyście krytycy, pisząc, że w jego obrazach "prawda oświetlenia jest zadziwiająco naturalną". Wierusz-Kowalski przez lata namalował wiele kompozycji przedstawiających motywy i drobne, doskonale podpatrzone epizody z codziennego życia polskiej wsi. Widać w nich dbałość o realia, umiejętną charakterystykę postaci ludzi i świetnie uchwyconych w ruchu koni. W obrazach tych często powracał motyw jadących wozów, bryczek czy sań umieszczanych na tle równinnego i dość monotonnego pejzażu, przepojonego nastrojem swoistej melancholii. Opisane tu Wozy na błotnistej drodze wykazują bliskie analogie z wieloma innymi dziełami artysty, znanymi bąd¼ z autopsji, bąd¼ z reprodukcji zamieszczanych w dawnych katalogach, prasie i bogato ilustrowanej pracy H-P. Buhlera, Jäger. Kosaken und polnische Reiter. /.../ Hildesheim - Zürich - New York 1993. Można tu wymienić choćby Wozy chłopskie przed kałużą czy Parobka z końmi przed burzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie lub też Nocną sannę, Korowód weselny i szereg innych prac reprodukowanych w katalogu monachijskiej aukcji w Galerii H. Helbinga, a charakteryzujących się tym samym impastowym, szerokim i pełnym rozmachu sposobem malowania. Alfred Wierusz-Kowalski, autor rzeczonego obrazu, był - obok Józefa Brandta i Władysława Czachórskiego - najpopularniejszym z polskich artystów osiadłych i stale działających w Monachium. Zamieszkał tam w roku 1873, już po studiach w Warszawie i w Dre¼nie. Przez rok uczył się jeszcze w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Aleksandra Wagnera, a następnie przeniósł się do prywatnej pracowni Brandta. Uznanie krytyki i publiczności zdobył wcześnie; jego obrazy, odznaczane medalami na wystawach były rozchwytywane przez kolekcjonerów i niemieckich handlarzy. W roku 1890 został honorowym profesorem Akademii monachijskiej. Malował sceny rodzajowe i rodzajowo-historyczne z motywami je¼d¼ców, rycerzy, myśliwych, koni, wilków, wozów, sani i śniegów. Po podróży do Afryki w roku 1903 podejmował też tematy orientalne, malując Beduinów na pędzących rumakach czy wielbłądach. W polskich zbiorach muzealnych prac Wierusza-Kowalskiego znalazło się stosunkowo niewiele - najzasobniejsze kolekcje posiada Muzeum Narodowe w Warszawie i Muzeum Okręgowe w Suwałkach, gdzie od roku 1972 czynna jest stała ekspozycja obrazów, szkiców, rysunków i pamiątek po artyście. Jego dzieła - sprzedawane głównie na rynku niemieckim - w większej liczbie trafiały do zbiorów prywatnych, zwłaszcza w Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Ożywienie na polskim rynku sztuki, jakie nastąpiło po roku 1990, działalność Domów Aukcyjnych i wzrost zainteresowania kolekcjonerstwem powoduje, że obrazy "polskich monachijczyków", a więc i Alfreda Wierusza-Kowalskiego, po latach wracają do kraju.